Gaslighting - cicha forma przemocy psychicznej

W niniejszej publikacji prezentujemy czym jest cicha, a jednocześnie okrutna forma przemocy psychicznej jaką jest gaslighting.

Po czym poznać gaslighting, a także w jaki sposób radzić sobie z toksyczną relacją?

Prezentujemy charakterystykę ofiary, sprawcy, a także wskazujemy na możliwości wsparcia psychologicznego i terapii.

 

Historia pojęcia gaslighting

Termin "gaslighting" ma swoje korzenie w tytule sztuki teatralnej "Gas Light", napisanej przez Patricka Hamiltona w 1938 roku. Sztuka ta została później dwukrotnie zekranizowana (w 1940 i 1944 roku), a także stała się inspiracją dla filmu "Gaslight" z 1944 roku, w reżyserii George'a Cukora.

W fabule "Gas Light", główny bohater manipuluje swoją żoną, aby sprawić, żeby wątpiła w swoje zdolności poznawcze i zdrowy rozsądek. Jego działania obejmują m.in. zmienianie położenia gazowych latarni ulicznych (stąd tytuł "Gas Light"), a gdy żona zwraca na to uwagę, przekonuje ją, że to jedynie jej wyobraźnia. Stopniowo wprowadza ją w stan psychicznego zamętu, co umożliwia mu osiągnięcie swoich celów. Tak więc czym dokładnie jest gaslighting, jakie są jego przejawy i w jaki sposób sprawca manipuluje swoją ofiarą opierając się na tej formie przemocy psychicznej?

Co to jest gaslighting?

Termin ten jest używany szeroko w kontekście relacji interpersonalnych, zarówno w życiu codziennym, jak i w psychologii, aby opisać sytuacje, w których jedna osoba dąży do kontroli nad drugą, niszcząc przy tym jej pewność siebie i zdolność do racjonalnego myślenia. Także omawiając zagadnienie gaslighting-u chcemy zwrócić uwagę na oznaki przemocy psychicznej jaką jest gaslighting oraz odpowiedzieć na pytanie jak dręczenie psychiczne wpływa na zdrowie psychiczne ofiary? O tym wszystkim dowiesz się z naszej niniejszej publikacji poświęconej charakterystyce gaslighting-u.

Jak rozpoznać gaslighting?

Czy gaslighting to przemoc domowa? Owszem, gaslighting to przemoc psychiczna wobec drugiej, zazwyczaj bliskiej osoby. Jednak rozpoznanie gaslightingu może być trudne, ponieważ manipulatorzy stosujący tę formę przemocy są zazwyczaj zręczni i subtelni w swoim działaniu. 

Istnieją jednak pewne oznaki przemocy emocjonalnej, które możesz nauczyć się rozpoznawać. Jakie są ciche formy przemocy do której zalicza się gaslighting?

• wątpliwości ,co do własnej pamięci: manipulator może zaczynać kwestionować Twoją pamięć w przypadku pewnych zdarzeń, pomniejszać znaczenie wydarzeń, które pamiętasz, lub wręcz zaprzeczać, że coś miało miejsce,

• wątpliwości co do zdolności poznawczych: gaslighter może twierdzić, że masz problemy z myśleniem racjonalnym, analizą sytuacji czy podejmowaniem dobrych decyzji,

• manipulacja faktami: często stosowana jest manipulacja faktami lub informacjami, aby sprawić, że ofiara zacznie wątpić w swoje przekonania,

• mogą pojawić się również nadużycia seksualne,

• projekcja: manipulator może przypisywać swoje własne negatywne cechy lub działania Tobie, aby odwrócić uwagę od własnych niepowodzeń, trudności czy ograniczeń,

• izolacja społeczna: gaslighter może starać się izolować swoją ofiarę od przyjaciół, rodziny czy wsparcia społecznego, co sprawia, że staje się ona jeszcze bardziej podatna na manipulacje,

• wpędzanie drugiej osoby w poczucie winy, obwinianie jej, 

• zmiana rzeczywistości: gaslighter może kreować swoją własną narrację i rzeczywistość, jeżeli oczekuje od drugiej osoby akceptacji i uznania,

• ataki emocjonalne: można doświadczać częstych ataków emocjonalnych ze strony sprawy, takich jak wyśmiewanie, rzucanie wyzwiskami, poniżanie czy złośliwe uwagi. Ma to na celu obniżenie samooceny i poczucia własnej wartości u sprawcy. Gaslighter opisuje swoją ofiarę jako osobę niezrównoważoną emocjonalnie, aby otoczenie i ona sama wątpiła w swoje zdolności, odczucia i zdrowie psychiczne,

• nadmierna obecność i poczucie bycia osaczonym przez bliską osobę.

Formy gaslightingu - przykłady

Gaslighting to przemoc psychiczna i może przybierać różne formy, natomiast techniki stosowane przez manipulatora mogą być różnorodne. Poniżej podajemy przykłady różnych form gaslightingu:

1. Zaprzeczanie faktom: np. partner mówi Ci, że nie rozmawialiście o pewnej sprawie, chociaż pamiętasz konkretną rozmowę na ten temat i jesteś pewna /-y ustaleń podczas takiej rozmowy. Mimo to druga osoba próbuje Ci wmówić, że nic takiego nie zostało ustalone.
2. Przekręcanie faktów: np.  sprawca zniekształca wydarzenia lub wypowiedzi, aby zmienić ich znaczenie, sprawiając, że czujesz się winna /-y. Bądź świadoma /-y, że jest to forma przemocy psychicznej.
3. Wątpliwości co do pamięci: np.  sprawca twierdzi, że to coś, co pamiętasz, nigdy się nie wydarzyło, i sugeruje, że masz problemy z pamięcią.
4. Projekcja np.: dana osoba, która jest nieuczciwa, oskarża Ciebie o nieuczciwość, aby odwrócić uwagę od własnych działań.
5. Ataki osobiste np.:  manipulator używa krytyki i poniżeń, aby obniżyć Twoje poczucie wartości, co sprawia, że łatwiej jest nad Tobą zapanować, wmówić brak właściwych kompetencji i decyzyjności w kluczowych sprawach.
6. Tworzenie fałszywych narracji np.: manipulator konsekwentnie przedstawia zdarzenia w taki sposób, który kwestionuje Twoją zdolność zrozumienia rzeczywistości, np. sugeruje, że źle interpretujesz daną sytuację.
7. Manipulacja emocjonalna np.: dana osoba celowo wywołuje u ciebie negatywne emocje, a następnie przekonuje Cię, że to Ty jesteś odpowiedzialna-y za swoje złe, słabe samopoczucie.
8. Zmiana tematu: np.: gdy próbujesz poruszyć pewną kwestię, manipulator zmienia temat rozmowy, aby uniknąć dyskusji na niewygodny dla niego temat.
9. Izolacja społeczna: np. manipulator ogranicza Twój kontakt z przyjaciółmi i rodziną, co sprawia, że jesteś bardziej zależna/-y i bardziej podatna/-y na manipulacje; to również forma przemocy psychicznej.

Jak bronić się przed cichą przemocą?

Gaslighting jako przemoc psychiczna; jak się przed nią bronić? Kluczowe w obronie przed przemocą psychiczną jest:

• uświadomienie sobie sytuacji poprzez rozpoznanie manipulacji,

• zachowanie pewność siebie co do swoich przekonań, doświadczeń i wartości,

• znalezienie wsparcia, rozmowa z zaufanymi przyjaciółmi, rodziną lub specjalistą typu psycholog, psychoterapeuta,

• zapamiętywanie faktów, zapisywanie wydarzeń,

• w miarę możliwości notowanie dat, wydarzeń i szczegółów danej sytuacji, które mogą być później zakwestionowane,

• stanowczość w utrzymaniu swoich granic,

• przerwanie manipulacji w zarodku, w miarę możliwości natychmiastowa reakcja, gdy doświadczasz manipulacji,

• dbanie o swoje zdrowie psychiczne,

• znalezienie alternatywnego źródła informacji,

• rozwój swojej samoświadomości.

Pamiętaj, że obrona przed gaslightingiem wymaga czasu, wysiłku i wsparcia. Jeśli czujesz, że sytuacja wymyka się spod kontroli, zawsze warto skonsultować się z profesjonalistą, psychologiem, psychoterapeutą online, który pomoże Ci zrozumieć sytuację i opracować skuteczne strategie obrony.

Cicha przemoc a relacje z bliskimi

Cicha przemoc domowa, a więc przemoc psychiczna czy przemoc emocjonalna, może funkcjonować przez wiele lat w relacjach z bliskimi. Jest to forma szkodliwego zachowania, którą nie zawsze jest łatwo zauważyć, ponieważ w przeciwieństwie do aktów agresji nie pozostawia śladów fizycznych. Natomiast tak samo jak przemoc fizyczna potrafi znacząco wpływać na zdrowie emocjonalne i psychiczne ofiary. 

Oto kilka aspektów cichej przemocy w relacjach z bliskimi:

• manipulacja emocjonalna: kontrola, zastraszanie, groźby czy szantaż emocjonalny,

• izolacja społeczna: ograniczanie dostępu do kontaktów społecznych i wsparcia,

• poniżanie i krytyka: ciągłe poniżanie, krytykowanie i ośmieszanie ofiary,

• zaprzeczanie doświadczeniom: kwestionowanie pamięci ofiary,

• odcinanie od własnych potrzeb i wartości: to również forma przemocy psychicznej,

• zawężanie zakresu decyzji: narzucanie swojego zdania,

• ciągłe naruszanie granic: co prowadzi do poczucia braku prywatności i bezpieczeństwa.

Jak wyrwać się z toksycznej zależności?

Wyrwanie się z toksycznej zależności może być trudne, ale jest to ważny krok w kierunku własnego dobra i zdrowia psychicznego.  Zrozumienie tego, iż znajdujesz się w toksycznej zależności, to pierwszy krok. Uświadom sobie, że to, co się dzieje, może być szkodliwe dla Twojego zdrowia psychicznego i emocjonalnego.

Następnie zidentyfikuj konkretne zachowania i wzorce, które sprawiają, że związek jest toksyczny. Skoncentruj się na tym, jakie działania wpływają negatywnie na samopoczucie i samoocenę. Określ, jakie granice chcesz ustalić w związku. Skontaktuj się z zaufanymi przyjaciółmi, rodziną lub profesjonalistami, umów się na wizytę u psychologa. Wsparcie społeczne jest kluczowe w procesie wyjścia z toksycznej zależności. Rozmowa z drugim człowiekiem może pomóc dostrzec sytuację z innej perspektywy.

Po zakończeniu toksycznej zależności skoncentruj się na swoim rozwoju osobistym. Pracuj nad budowaniem pewności siebie, poznawaniem własnych potrzeb i budowaniem zdrowych relacji i samoświadomości.

 

Zaangażuj się w aktywności społeczne, rozwijaj swoje pasje i buduj relacje z ludźmi, którzy wspierają Ciebie i Twój rozwój oraz dobrostan psychiczny. Pamiętaj, że proces wyrwania się z toksycznej zależności może być skomplikowany i czasochłonny. Wsparcie, zarówno ze strony bliskich, jak i profesjonalistów, może znacznie ułatwić ten trudny proces.

Wsparcie psychologiczne i terapia

Wsparcie psychologiczne, zwłaszcza w kontekście terapii, może być niezwykle istotne dla osób doświadczających gaslightingu. Terapeuta często pełni kluczową rolę w pomocy służącej zrozumieniu, przetworzeniu i przezwyciężeniu szkodliwych skutków gaslightingu. 

Terapeuta pomaga w ustanowieniu i utrzymaniu zdrowych granic osobistych. Uczy jak bronić się przed manipulacją i chronić swoje zdrowie psychiczne. Doświadczanie gaslightingu może być bardzo trudne emocjonalnie. Niesie za sobą również wiele konsekwencji dla zdrowia psychicznego takich jak depresja, zaburzenia lękowe, traumę i wiele innych . Terapeuta przede wszystkim pomaga w przetwarzaniu i zrozumieniu trudnych, negatywnych emocji, co znacznie ułatwia zdrowe radzenie sobie z nimi.
 

Ważne jest, aby szukać profesjonalnej pomocy w przypadku doświadczania gaslightingu. Co ważne taką pomoc można znaleźć również zdalnie, korzystając z usług psychologa online. Terapeuta po konsultacji jest w stanie dostosować podejście do indywidualnych potrzeb swojego klienta / pacjenta, oferując bezpieczne miejsce do wyrażania uczuć i rozwijania zdrowych strategii radzenia sobie.

Literatura
 

Romańczuk-Grącka, M. (2021). Gaslighting jako forma przemocy psychicznej. Studia Prawnoustrojowe, (52), 411-426.

Wróbel, K. (2020). Język jako narzędzie przemocy psychicznej. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 42(2), 433-444.