Zaburzenia osobowości

Czym są zaburzenia osobowości?

Osobowość to złożona i wieloaspektowa konstrukcja psychologiczna, która odnosi się do unikatowych i stałych cech człowieka, jego zachowań, myśli, emocji i motywacji.

Cechy te wpływają na jego sposób reagowania i funkcjonowania w różnych sytuacjach życiowych. Osobowość można rozumieć jako tożsamość psychiczną danej osoby, która wyróżnia ją spośród innych jednostek.
 

Z kolei czym są zaburzenia osobowości, jakie są pierwsze symptomy zaburzeń osobowości, jakie mają zaburzenia osobowości przyczyny, jak wygląda rozpoznanie zaburzeń osobowości i jak wygląda na zaburzenia osobowości terapia? W niniejszej publikacji znajdziesz odpowiedź na wszystkie te pytania. Dodatkowo skupimy się na tym jak funkcjonują osoby z zaburzeniami osobowości, oraz jak zaburzenia osobowości wpływają na najbliższe otoczenie chorej osoby.

A więc zacznijmy od odpowiedzi na pytanie czym są zaburzenia osobowości? Zaburzenia osobowości to grupa szeroko rozumianych problemów psychicznych, charakteryzujących się utrwalonymi wzorcami myślenia, emocji i zachowania, które są znacząco odmienne od normy społecznej i kulturowej. To wyraźnie dysharmonijne postawy człowieka. Dodatkowo, wzorzec nieprawidłowego zachowania jest zazwyczaj stabilny w czasie i wykazuje się dużą trwałością, powtarzalnością oraz nieadekwatnością do sytuacji życiowych, co wpływa na funkcjonowanie jednostki oraz jej relacje z innymi.

Zaburzenia osobowości mogą znacznie wpływać na jakość życia jednostki, mogą przyczyniać się do pogorszenia funkcjonowania zawodowego, zerwania więzi społecznych, wyraźnie złego samopoczucia i do ogólnej trudnej sytuacji życiowej. Cechy zaburzeń osobowości obejmują trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, niestabilność emocjonalną, nieadekwatne reakcje na stresujące sytuacje, trudności w regulacji własnych emocji oraz nawykowe zachowania i myśli wykraczające poza normy społeczne.
 

Zaburzenia osobowości często wymagają długotrwałej i specjalistycznej terapii psychologicznej. 

Jakie są rodzaje zaburzeń osobowości?

Klasyfikacja chorób psychicznych  DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) wyróżnia następujące rodzaje zaburzeń osobowości:

Czasem, w nieformalnych rozmowach można się natknąć na stwierdzenie “zaburzenia osobowości typu B” lub “zaburzenia osobowości typu C”. Co to oznacza? Termin "typ B" lub "osobowość typu B" bywa używany w sposób nieformalny do określenia pewnych cech osobowości, które są związane z różnymi typami zachowań lub stylami życia.

Czasami używa się tego określenia w kontraście do "typu A", który może odnosić się do osobowości aktywnej, ambitnej, rygorystycznej, podczas gdy "typ B" odnosi się do osobowości bardziej elastycznej, bardziej zrelaksowanej i mniej skupionej na rywalizacji.

Z kolei “typ C”  może być używany do opisania cech takich jak skłonność do unikania konfliktów i zatracania się w samokrytyce, trudności w wyrażaniu swoich emocji i potrzeb, wycofanie społecznie, czy nadmierny perfekcjonizmem lub troska o innych kosztem siebie.

 

Przyczyny zaburzeń osobowości

Przyczyny zaburzeń osobowości są złożone i wynikają z interakcji wielu czynników genetycznych, biologicznych, środowiskowych oraz psychologicznych. Rozwój zaburzeń osobowości jest procesem wieloetapowym i złożonym. Zaburzenia osobowości często powstają na skutek interakcji wielu czynników, a każdemu człowiekowi może towarzyszyć inna ich kombinacja, dlatego przyczyny występowania zaburzeń osobowości u każdego mogą być inne.

Jakie mają zaburzenia osobowości przyczyny?:

• czynniki genetyczne: niektóre cechy osobowości są dziedziczone w pewnym stopniu. Osoby, które mają krewnych z zaburzeniami osobowości, mogą być bardziej podatne na rozwijanie się tych zaburzeń,
   

• czynniki neurobiologiczne: niektóre badania sugerują, że zaburzenia osobowości mogą mieć związek z pewnymi neurobiologicznymi dysfunkcjami, takimi jak zmiany w strukturze lub funkcjonowaniu mózgu, układu nerwowego, a także neurochemicznych różnic,
   

• trauma i stres w dzieciństwie: doświadczanie traumy, zaniedbania emocjonalnego lub fizycznego w okresie dzieciństwa to również możliwe przyczyny zaburzeń osobowości,
   

• negatywne wzorce rodzicielskie: zaniedbanie, nadmierne krytykowanie, nadopiekuńczość lub niestabilność w wychowaniu mogą przyczynić się do powstania niezdrowych wzorców myślenia i zachowań,
   

• konflikty emocjonalne i interakcyjne: problemy w relacjach międzyludzkich, konflikty, zranienia emocjonalne i brak umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych mogą prowadzić do kształtowania nieprawidłowych mechanizmów obronnych i zachowań charakterystycznych dla zaburzeń osobowości,
   

• wzorce uczenia się: negatywne wzorce w okresie dorastania, takie jak niewłaściwe nagradzanie czy karanie, mogą wpływać na rozwój niezdrowych mechanizmów radzenia sobie i zachowań,
   

• czynniki społeczno-kulturowe: normy społeczne i kulturowe mogą wpływać na rozwijające się wzorce zachowań, co może przyczynić się do powstania zaburzeń osobowości.

Jak diagnozować zaburzenia osobowości?

Zastanawiasz się jak przeprowadzana jest na zaburzenia osobowości diagnoza i jak wygląda rozpoznanie zaburzeń osobowości? Diagnoza zaburzeń osobowości jest procesem kompleksowym i wymaga zaawansowanej oceny przez wykwalifikowanego specjalistę, takiego jak psycholog lub psychiatra. 

Specjaliści starają się wykluczyć inne możliwe przyczyny zachowania pacjenta oraz biorą pod uwagę indywidualne konteksty społeczne, kulturowe i życiowe, które mogą wpływać na rozwijające się zaburzenia osobowości. 
 

Specjalista obserwuje zachowanie pacjenta, analizuje reakcje emocjonalne, reakcje na sytuacje społeczne oraz inne zachowania charakterystyczne dla danego zaburzenia osobowości. Do diagnozy często wykorzystuje się specjalne testy psychologiczne, które pomagają ocenić cechy osobowości i inne istotne aspekty. W niektórych przypadkach specjalista może przeprowadzić wywiad z bliskimi pacjenta.
 

Diagnoza zaburzeń osobowości opiera się na zestawie kryteriów diagnostycznych określonych w klasyfikacjach takich jak DSM-5 lub ICD-10. Specjalista ocenia, czy zachowanie pacjenta spełnia te kryteria.
 

Ważne jest różnicowanie zaburzeń osobowości od innych problemów psychicznych, takich jak depresja, lęki, czy afektywne zaburzenia nastroju, które mogą często współistnieć. Na zaburzenia osobowości diagnoza wymaga zazwyczaj analizy długoterminowej i obserwacji wzorców zachowania, myślenia i emocji pacjenta. Pomocne może być również przeprowadzenie testów psychologicznych. Rozpoznanie zaburzeń osobowości opiera się na kompleksowej ocenie klinicznej prowadzonej przez psychologa. 

Objawy zaburzeń osobowości
 

Jakie mają zaburzenia osobowości objawy? Objawy zaburzeń osobowości są zróżnicowane i zależą od konkretnego typu zaburzenia osobowości. Każde z zaburzeń charakteryzuje się typowymi wzorcami myślenia, emocji i zachowań, które odbiegają od normy społecznej i kulturowej.  Cechy zaburzeń osobowości obejmują stałe i głęboko zakorzenione wzorce myślenia, emocji oraz zachowań, które prowadzą do znaczących trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i osobistym.

 

Zaburzenia osobowości objawy (ogólna lista objawów uwzględniająca różne rodzaje zaburzeń osobowości):
 

Zaburzenie osobowości paranoicznej objawia się poprzez:
 

• nadmierną podejrzliwość innych o złe intencje,

• trudności w zaufaniu i nawiązywaniu bliskich relacji

• przekonanie, że inni próbują zaszkodzić danej osobie lub ją oszukać,

• skłonność do interpretowania neutralnych działań innych jako wrogość,

Zaburzenie osobowości schizoidalnej:
 

• ograniczenie wyrażania emocji i trudności w nawiązywaniu emocjonalnych relacji,

• preferowanie samotności i izolacja społeczna,

• brak zainteresowania relacjami interpersonalnymi,

Zaburzenie osobowości schizotypowe:
 

• dziwaczne i ekscentryczne przekonania, myśli i sposoby zachowania,

• dziwaczne przekonania lub doświadczenia zmysłowe,

• trudności w utrzymywaniu bliskich relacji społecznych,

Zaburzenie osobowości borderline:
 

• niestabilne i intensywne relacje interpersonalne,

• impulsywne i nieprzewidywalne zachowania,

• samookaleczanie lub zachowania autoagresywne,

Zaburzenie osobowości histrionicznej:
 

• nadmierne emocjonalizowanie się,

• silna potrzeba uwagi i bycia w centrum uwagi,

• teatralne i dramatyczne zachowania,

Zaburzenie osobowości narcystycznej:
 

• wygórowane poczucie własnej ważności,

• potrzeba ciągłego podziwu i uznania,

• brak empatii wobec innych,

Zaburzenie osobowości unikającej:
 

• nadmierny lęk i niepokój w sytuacjach społecznych,

• unikanie nowych relacji z obawy przed odrzuceniem,

• przesadzony strach przed krytyką i ośmieszeniem,

Zaburzenie osobowości zależnej:
 

• wyraźna potrzeba opieki i wsparcia od innych,

• nadmierna uległość i trudności w podejmowaniu decyzji samodzielnie,

Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywnej:
 

• perfekcjonizm i nadmierna kontrola,

• obsesyjne myśli i lęki,

• trudności w delegowaniu zadań i nadmierne przywiązywanie się do szczegółów,

Zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie typu impulsywnego (impulsywno-graniczne):
 

• trudności w regulacji emocji,

• zachowania impulsywne i ryzykowne,

• lęk przed opuszczeniem i odrzuceniem,

Warto zaznaczyć, że możemy również spotkać się z terminem antyspołeczne zaburzenie osobowości. Co to jest? Antyspołeczne zaburzenie osobowości, znane jest także jako zaburzenie osobowości dyssocjalnej lub psychopatia charakteryzuje się zachowaniami skierowanymi przeciwko normom społecznym oraz prawu, a także brakiem empatii i poczucia winy.


 

Osoby z antyspołecznym zaburzeniem osobowości często wykazują niestabilność emocjonalną, impulsywność oraz trudności w nawiązywaniu trwałych relacji interpersonalnych.

Czy można wyleczyć zaburzenia osobowości?

Niektóre z tych zaburzeń mogą być wyjątkowo trudne do leczenia, ale odpowiednia terapia i wsparcie mogą pomóc poprawić jakość życia osób z zaburzeniami osobowości, a także ich najbliższych. Wyleczenie jest możliwe, ale proces ten wymaga zaangażowania ze strony osoby dotkniętej zaburzeniem osobowości oraz cierpliwości, zarówno jej samej, jak i doświadczenia terapeuty.

 

W jaki sposób leczyć zaburzenia osobowości?

Zastanawiasz się jak wygląda na zaburzenia osobowości leczenie? Leczenie zaburzeń osobowości jako pierwszą linię wykorzystuje terapię, a szczególnie terapię poznawczo-behawioralną, dialektyczno-behawioralną czy terapię psychodynamiczną.

Terapeuta pracuje tak, aby pomóc zrozumieć korzenie i mechanizmy tego zaburzenia oraz nauczyć swojego pacjenta przede wszystkim zdrowych sposobów radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi i swoim zachowaniem.
 

W niektórych przypadkach, gdy objawy są szczególnie trudne do kontrolowania potrzebna jest konsultacja psychiatryczna. Lekarz psychiatra może zaproponować włączenie do terapii leczenia farmakologicznego. Leki mogą pomóc w łagodzeniu objawów towarzyszących zaburzeniom osobowości, takich jak depresja, lęki czy impulsywność.

Psychoterapia w leczeniu zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości leczenie - jak to wygląda w praktyce? Jak już zaznaczyliśmy, to właśnie psychoterapia odgrywa kluczową rolę jeśli chodzi o leczenie zaburzeń osobowości. Każde zaburzenie osobowości ma swoje charakterystyczne cechy, które wymagają specyficznego podejścia terapeutycznego.

Zaburzenia osobowości terapia obejmować może różne formy psychoterapii, ale dwie z najważniejszych to:

• terapia poznawczo-behawioralna (CBT - Cognitive-Behavioral Therapy): CBT skupia się na identyfikowaniu i zmianie negatywnych myśli, przekonań i zachowań, które przyczyniają się do trudności emocjonalnych i problemów w funkcjonowaniu. W przypadku zaburzeń osobowości, CBT może pomóc w radzeniu sobie z myśleniem czarno-białym, nadmiernym perfekcjonizmem, lękiem społecznym i innymi problematycznymi wzorcami myślenia i zachowania. Terapeuta CBT przeprowadza również trening umiejętności społecznych by zminimalizować zahamowanie społeczne chorego,
   

• psychoterapia psychodynamiczna: opiera się na zrozumieniu i odkryciu głęboko zakorzenionych przyczyn i motywacji, które kształtują zachowania i emocje pacjenta. W terapii psychodynamicznej istotne jest zrozumienie mechanizmów obronnych i wyjaśnienie konfliktów emocjonalnych. Długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna może być szczególnie skuteczna w leczeniu zaburzeń osobowości, ponieważ pomaga pacjentowi odkryć i zrozumieć korzenie trudności, jednak wymaga to zaangażowania i czasu obu stron.

Ważne jest, aby psychoterapia była prowadzona przez wykwalifikowanego i doświadczonego psychoterapeutę, który ma wiedzę na temat konkretnego zaburzenia osobowości. Ponieważ zaburzenia osobowości są zazwyczaj trudne do leczenia i wymagają czasu, cierpliwości i zaangażowania zarówno ze strony terapeuty, jak i pacjenta. Ponadto warto zaznaczyć, że systematyczność terapii przez odpowiednio długi okres jest często niezbędna.

Zaburzenia osobowości - test

Czy istnieje na zaburzenia osobowości test? Owszem, istnieją różne narzędzia psychometryczne, zwane testami osobowości, które służą do oceny potencjalnych zaburzeń osobowości. Testy te są wykorzystywane przez profesjonalistów w dziedzinie psychologii i psychiatrii w celu oceny i diagnozy zaburzeń osobowości.

Najpopularniejsze testy osobowości to przede wszystkim:

• kwestionariusze osobowości oparte na teorii Pięciu Wielkich Czynników (Big Five): badają one główne wymiary osobowości, takie jak neurotyczność, ekstrawersja, ugodowość, sumienność i otwartość na doświadczenie,
   

• kwestionariusze oceny konkretnych typów zaburzeń osobowości: są to testy, które pomagają określić czy istnieją cechy charakterystyczne dla określonego zaburzenia osobowości, takie jak narcystyczne, borderline, unikające itp,
   

• inwentarz Multiphase Personality Questionnaire (MPQ): to narzędzie służące do identyfikacji różnych cech osobowości i może pomóc w zrozumieniu, czy istnieją tendencje do określonych typów zachowań,
   

• MMPI - 2- Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości.

Warto jednak wiedzieć, że do postawienia pełnej diagnozy na zaburzenia osobowości test sam w sobie nie wystarczy.
 

Owszem, może on dostarczyć wstępnych informacji, ale ostateczne diagnozy powinny być dokonywane przez wykwalifikowanego specjalistę. Psycholog przeprowadzi szczegółową ocenę, biorąc pod uwagę zarówno wyniki testów, jak i informacje z wywiadu i obserwacji, aby postawić dokładną diagnozę i opracować odpowiedni plan leczenia.

Literatura

Cierpiałkowska, L., & Nowak, P. (red.). (2017). Zaburzenia osobowości. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Trzebiński, J., & Grzesiak-Feldman, M. (2012). Zaburzenia osobowości. Teoria, pomiar, diagnoza, terapia. GWP.

Dolan, B., & Doyle, M. (2011). Zrozumieć zaburzenia osobowości. Wydawnictwo Harmonia.

Millon, T., & Davis, R. D. (2019). Disorders of Personality: DSM-5 and Beyond. Wiley.

Livesley, W. J. (2017). Integrated Treatment of Personality Disorder: A Modular Approach. Guilford Press.

Kernberg, O. F. (2016). Borderline Conditions and Pathological Narcissism. Rowman & Littlefield.

Linehan, M. M. (2018). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. Guilford Press