Osobowość lękliwa (unikająca)

Czym jest osobowość lękliwa - charakterystyka ogólna

Osobowość lękliwa, znana także jako osobowość unikająca (Avoidant Personality Disorder, APD), jest jednym z typów zaburzeń osobowości. Osoby z tą osobowością doświadczają silnego poczucia nieśmiałości, niskiego poczucia własnej wartości i jednocześnie obawiają się odrzucenia przez innych.

 

Osobowość lękliwa - przyczyny występowania zaburzenia

Jakie ma osobowość lękliwa przyczyny? Przyczyny osobowości unikającej są złożone i często wynikają z kombinacji czynników biologicznych, genetycznych, psychospołecznych i środowiskowych. 

Osobowość lękliwa przyczyny:

• wczesne doświadczenia życiowe: takie jak przeżycia traumatyczne, nadopiekuńczość, zaniedbanie lub nieprzewidywalne warunki domowe. Te doświadczenia mogą wpływać na rozwój mechanizmów obronnych, takich jak unikanie i nadmierna nieśmiałość,
   

• przywiązanie w okresie niemowlęcym: osobowość lękliwa unikająca może mieć źródła w nieprawidłowych wzorcach przywiązania w okresie niemowlęcym. Na przykład zbyt surowe lub nadopiekuńcze podejście rodziców, może wpływać na rozwój osobowości lękliwej,
   

• genetyczna podatność na lęk: osoby z osobowością lękliwą mogą mieć genetyczną predyspozycję do zwiększonej podatności na lęk, co może wpływać na ich reakcje na stresujące sytuacje,
   

• niskie poczucie własnej wartości: osoby z osobowością lękliwą często mają niskie poczucie własnej wartości, co może wynikać z negatywnych doświadczeń w przeszłości lub z powtarzających się sytuacji krytyki,
   

• społeczne czynniki kształtujące: przyczyny osobowości unikającej mogą również wywodzić się z presji społecznej, np. oczekiwania innych wobec danej osoby.

Jak objawia się osobowość lękliwa (unikająca)?

Osobowość lękliwa unikająca objawia się szeregiem charakterystycznych cech i zachowań. Lękowe zaburzenie osobowości jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się nadmiernymi lękiem i obawami związanymi z interakcjami społecznymi oraz silnym pragnieniem unikania sytuacji, które mogą prowadzić do potencjalnego odrzucenia czy krytyki.

Objawy osobowości lękliwej to przede wszystkim:

• nadmierna nieśmiałość: objawy osobowości unikającej to przejawiane trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, zazwyczaj z powodu silnej nieśmiałości i lęku przed oceną innych,
   

• izolacja społeczna, fobia społeczna: osoby unikają sytuacji społecznych, ponieważ obawiają się odrzucenia i krytyki. To prowadzi do izolacji społecznej, co może utrudniać im budowanie trwałych relacji,
   

• skłonność do unikania ryzyka: to jedna z cech osobowości lękliwej. Osoby z osobowością lękliwą unikają nowości i ryzyka. Wolą znane sytuacje, gdzie czują się bezpieczniej,
   

• niskie poczucie własnej wartości, poczucie niższości: charakteryzują się niskim poczuciem własnej wartości i przekonaniem o własnej nieatrakcyjności, co utrudnia im otwarte wyrażanie siebie; to częste objawy osobowości unikającej,
   

• lęk przed krytyką: silny lęk przed krytyką sprawia, że osoby te starają się unikać sytuacji, w których mogą być oceniane negatywnie,
   

• unikanie aktywności społecznych: objawy osobowości lękliwej to również unikanie udziału w grupach, spotkaniach towarzyskich czy imprezach, a także unikanie wszelkich działań, które mogą przyciągnąć uwagę,
   

• trudności w nawiązywaniu relacji: to kolejna z cech osobowości lękliwej. Osoby z osobowością lękliwą często mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych, ponieważ obawiają się odrzucenia i niepewności,
   

• lęk przed odrzuceniem: to charakterystyczna jedna z cech osobowości unikającej. Dana osoba przejawia silne reakcje emocjonalne w obawie przed odrzuceniem, nawet jeśli jest ono minimalne lub wyimaginowane,

• unikanie podejmowania osobistego ryzyka, czy decyzji bez pewności o pozytywnym rezultacie: osoby z osobowością lękliwą często unikają podejmowania decyzji, zwłaszcza gdy nie są pewne, czy wynik będzie pozytywny.

Zahamowanie w Kontaktach i Poczucie Nieprzystosowania

W kontekście osobowości lękliwej (unikającej), zarówno zahamowanie w kontaktach społecznych, jak i poczucie nieprzystosowania są typowymi objawami tego zaburzenia. Osoby z osobowością lękliwą często unikają sytuacji społecznych z obawy przed odrzuceniem i krytyką. To unikanie może prowadzić do poczucia nieprzystosowania, gdy jednostka czuje, że nie potrafi spełnić społecznych oczekiwań lub dostosować się do norm społecznych.

Nadmierne Wyczulenie na Krytykę i Obawa Odrzucenia

Nadmierne wyczulenie na krytykę i obawa przed odrzuceniem są charakterystycznymi cechami osobowości lękliwej (unikającej). Osoby z tym typem zaburzenia osobowości doświadczają silnego lęku i niepewności w sytuacjach społecznych, co wpływa na ich zachowania i funkcjonowanie. 

Z kolei lęk przed odrzuceniem może znacznie utrudniać nawiązywanie nowych relacji. Osoby z osobowością lękliwą mogą czekać na pewne "sygnały bezpieczeństwa" przed zaangażowaniem się w związki interpersonalne. Mogą unikać wyrażania swoich myśli i uczuć z obawy przed negatywnymi konsekwencjami czy odrzuceniem.

 

Lęk przed odrzuceniem często koreluje z niskim poczuciem własnej wartości. 

Unikanie Aktywności i Decyzji Życiowych

Ograniczony styl życia, unikanie aktywności i podejmowania decyzji życiowych to jedne z charakterystycznych zachowań osób z osobowością unikającą (Avoidant Personality Disorder, APD).

Osoby z tym typem zaburzenia osobowości często doświadczają silnych lęków społecznych i obaw przed krytyką, co prowadzi do unikania wielu sytuacji, które u innych ludzi mogą być uważane za normalne czy korzystne. Mogą unikać spotkań towarzyskich, grupowych aktywności czy wydarzeń społecznych. 

Nadmierna ostrożność to kolejny element związany z unikaniem aktywności. Osoby z osobowością unikającą mogą być nadmiernie ostrożne i nieufne wobec innych, co utrudnia im budowanie zdrowych relacji. Mogą też unikać zaangażowania emocjonalnego w obawie przed możliwym odrzuceniem czy zranieniem.

Kryteria Diagnostyczne Osobowości Lękliwej

Osobowość lękliwa (Avoidant Personality Disorder, APD) to jedno z zaburzeń osobowości według kryteriów diagnostycznych opisanych w "Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders" (DSM-5), który jest powszechnie używanym systemem diagnozy w dziedzinie psychiatrii. 

Lękliwe zaburzenie osobowości posiada pewne kryteria diagnostyczne według DSM-5. , które mogą być używane podczas diagnozy. Na jakie kwestie zwróci uwagę specjalista - psycholog podczas prowadzenia diagnozy?

Przykładowe pytania, które mogą pojawić się w teście na osobowość lękliwą:

• czy unika się sytuacji społecznych z obawy przed krytyką, oceną negatywną lub odrzuceniem?
• czy w sytuacjach społecznych pojawia się zahamowanie, dana osoba jest nieśmiała?
• czy dana osoba jest bardzo ostrożna w budowaniu relacji z obawy przed krytyką lub odrzuceniem.
• czy unika się nowych działań lub działań z obawy przed niepowodzeniem?
• czy doświadczane objawy utrzymują się przez długi okres czasu i są nieadekwatne do faktycznego zagrożenia lub presji społecznej?
• czy lękliwość, unikanie i poczucie własnej nieatrakcyjności utrzymują się przez długi okres czasu?
• czy objawy są istotne i prowadzą do znacznego cierpienia społecznego, zawodowego lub innych ważnych obszarów funkcjonowania?
• czy objawy nie wynikają z efektów substancji psychoaktywnych (np. narkotyków, leków) ani z innego schorzenia psychicznego?
• czy poczucie nieśmiałości i lęku nie wynika z obecności zaburzenia schizotypowego (paranoidalnego, osobowość schizoidalna lub schizotypowa) ani z zaburzenia psychicznego nie będącego zaburzeniem osobowości.
• czy unikanie, lęk i obniżone poczucie własnej wartości nie wynikają z obecności zaburzenia nastroju (depresji) ani z zaburzenia lękowego?

Jak leczyć zaburzenia osobowości lękliwej i czy jest to możliwe?

Zaburzenia osobowości lękliwej, takie jak zaburzenie osobowości unikającej czy zależnej, są trudne do leczenia, ale istnieją różne podejścia terapeutyczne, które mogą pomóc. Terapia psychologiczna jest zazwyczaj kluczowym elementem leczenia tych zaburzeń.  Ważne jest, aby zrozumieć, że leczenie zaburzeń osobowości jest procesem długotrwałym, a postępy mogą być stopniowe. Istotne jest również dostosowanie podejścia terapeutycznego do indywidualnych potrzeb i cech pacjenta.

 

Psychoterapia i wsparcie najbliższych

Leczenie osobowości lękliwej może być procesem długotrwałym, a postępy mogą być stopniowe. Warto wykazać cierpliwość i wytrwałość, unikając presji i oczekiwań, które mogą być zbyt duże. Główną rolę w leczeniu odgrywa psychoterapia indywidualna.

Osobowość lękliwa leczenie - jakie terapie mogą być wskazane i wykorzystywane w procesie leczenia?

• terapia poznawczo-behawioralna (CBT): pomaga identyfikować i zmieniać negatywne myśli, wzorce zachowań, które przyczyniają się do zaburzeń osobowości lękliwej,
   

• terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): skupia się na rozwijaniu umiejętności radzeniu sobie z trudnymi emocjami, a także na zwiększaniu samoakceptacji,
   

• psychoterapia psychodynamiczna: skupia się na zrozumieniu korzeni problemów emocjonalnych i ich wpływu na obecne zachowanie. Pomaga pacjentowi zrozumieć i zmienić nieświadome mechanizmy obronne,
   

• terapia grupowa: osobowość lękliwa leczenie to również uczestnictwo w grupie terapeutycznej. Może to pomóc w budowaniu umiejętności społecznych, zrozumieniu siebie w kontekście innych osób oraz wzmocnieniu wsparcia społecznego.

Jednak co też bardzo istotne, wsparcie najbliższych osób, takich jak rodzina, partnerzy życiowi czy przyjaciele, może odegrać istotną rolę w leczeniu osobowości lękliwej.  Zrozumienie, co oznacza osobowość lękliwa, może bardzo pomóc najbliższym w lepszym radzeniu sobie z sytuacjami, które wynikają z tego zaburzenia.

 

Jeśli to możliwe, udział najbliższych osób w sesjach terapeutycznych również może być bardzo korzystne. Pomaga to zrozumieć dynamikę i wyzwania związane z zaburzeniem, a także umożliwia wspólną pracę nad skutecznymi strategiami radzenia sobie. Osoby z osobowością lękliwą mogą mieć trudności w wyrażaniu swoich potrzeb i uczuć. Pomaganie im w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych może poprawić jakość relacji i zminimalizować nieporozumienia.

Podsumowanie

Ciekawostką dotyczącą osobowości lękliwej jest to, że osoby z tym rodzajem zaburzenia często mają bardzo rozwiniętą umiejętność analizy i przewidywania zagrożeń. Choć może to prowadzić do nadmiernej ostrożności i unikania sytuacji społecznych, to jednocześnie może sprawić, że osoby te są świetnymi obserwatorami i analizatorami otoczenia.

W związku z tym, choć osobowość lękliwa może przynieść pewne wyzwania, jednocześnie niesie ze sobą pozytywne aspekty, takie jak np zdolność do empatii. Dlatego też, w procesie terapeutycznym, ważne jest uwzględnianie i rozwijanie tych pozytywnych aspektów, aby wspierać rozwój osobowy i zdrowe relacje społeczne.

Literatura

ICD-10. Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych i Zaburzeń Zachowania. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius” i Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków–Warszawa 2000.

Üstün T.B., Bertelsen A., Dilling H. i wsp.: ICD-10. Zaburzenia psychiczne osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych. Medical Press, Gdańsk 1999.

American Psychiatric Association: Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV. Washington 1994.