Czym jest psychoterapia systemowa?

Jakimi założeniami kieruje się terapia systemowa?

Jak przebiega proces terapii systemowej, ile trwa i w jakich przypadkach terapia systemowa ma najlepszą skuteczność? 

Poznaj wady i zalety terapii systemowej, a także jej podstawowe założenia.
 

Jakie są główne założenia terapii systemowej

W poniższym artykule skupimy się na podejściu systemowym w psychoterapii. Czym jest pojęcie systemu, kim są członkowie systemu, na czym polega terapia systemowa oraz jakie są jej główne założenia? Zacznijmy od samego początku czyli od tego, czym jest pojęcie systemu.

 

Warto zaznaczyć, że większość z nas żyje w otwartym systemie społeczno kulturowym. Co jest takim otwartym systemem społeczno-kulturowym? Może być to właśnie rodzina, albo przykładowo cała wieś lub miasto. Systemy te bowiem nie funkcjonują w izolacji, ale są częścią szerszego kręgu społeczno kulturowego. Oznacza to, że na taką jednostkę oddziaływują różne wpływy zewnętrzne, społeczne i kulturowe, występują migracje, ciągle ma miejsce wymiana informacji, wzorców, zachowań czy nowych trendów lub norm społecznych. To wszystko ma ogromny wpływ na funkcjonowanie i dynamikę jednostki.
 

W terapii systemowej, termin "tendencje symbiotyczne" odnosi się do niezdrowych wzorców relacyjnych w rodzinie, w których członkowie są zbyt silnie związani emocjonalnie i niezdolni do zachowania zdrowej autonomii i indywidualności. Symbioza oznacza silne zespolenie i zależność między jednostkami, które utrudniają rozwój i zdrowe funkcjonowanie każdej z nich.

Główne założenia terapii systemowej obejmują przede wszystkim:

• holistyczne podejście - psychoterapia systemowa bada cały system społeczny, a nie tylko jednostkę jako izolowany problem. Terapeuta systemowy analizuje wzorce interakcji, komunikację i zależności między członkami systemu,
   

• analiza kontekstu - podejście systemowe w psychoterapii uwzględnia kontekst, w którym funkcjonuje system społeczny. Czynniki społeczne, kulturowe, historyczne i ekonomiczne są brane pod uwagę jako wpływające na system i jego członków,

• postrzeganie objawów jako komunikatu - terapeuta systemowy widzi objawy i problemy jednostki jako sposób komunikowania się systemu społecznego. Objawy często odzwierciedlają nierównowagę, napięcie lub konflikty jakie mają w swoich relacjach na przykład członkowie rodziny a więc członkowie systemu, 

• zmiana kontekstu, a nie jednostki - terapeuta systemowy skupia się na wprowadzaniu zmian w relacjach między członkami systemu, a nie na próbach zmiany jednostki jako takiej, 

• wzmocnienie zasobów - terapeuta systemowy koncentruje się na identyfikowaniu i wzmocnieniu zasobów systemu społecznego. Szuka pozytywnych aspektów i umiejętności, które mogą być wykorzystane do rozwiązania problemów,

• dialog i równość - psychoterapia systemowa promuje dialog i równość w relacji terapeutycznej. Terapeuta jest zainteresowany perspektywą każdego członka systemu, zachęca do współpracy i wspólnego poszukiwania rozwiązań.

Na czym polega terapia systemowa?

Terapia systemowa to rodzaj psychoterapii, która jest elastycznym podejściem. Terapia systemowa może być stosowana w różnych kontekstach, np w terapii rodzinnej, ale też terapii małżeństw, terapii grupowej czy organizacyjnej. Głównym celem terapii systemowej jest poprawa funkcjonowania systemu społecznego poprzez zmianę wzorców interakcji i relacji.

Na czym polega terapia systemowa? Terapia systemowa może przebiegać na różne sposoby, w zależności od konkretnych potrzeb i sytuacji danego systemu społecznego. Jak wygląda i jak przebiega przykładowa terapia systemowa?

• ocena i diagnoza - terapeuta systemowy rozpoczyna od przeprowadzenia wstępnej oceny systemu społecznego, aby zrozumieć strukturę, dynamikę i problemy występujące w relacjach między jego członkami. Może to obejmować rozmowy indywidualne z poszczególnymi członkami systemu, obserwację interakcji w naturalnym środowisku lub skorzystanie z narzędzi diagnostycznych, 
   

• formułowanie celów terapeutycznych - na podstawie oceny, terapeuta i członkowie systemu wspólnie formułują cele terapeutyczne, czyli konkretnie określone zmiany, do których dążą. Cele te powinny być realistyczne i dostosowane do potrzeb, a także możliwości systemu.
   

• interwencje terapeutyczne - terapeuta systemowy stosuje różnorodne techniki terapeutyczne i strategie interwencyjne, aby wprowadzić zmiany w systemie społecznym. Interwencje terapeutyczne mogą obejmować:
   

• zmianę perspektywy - terapeuta pomaga członkom systemu zobaczyć problemy z różnych perspektyw i zrozumieć ich wpływ na relacje, a także funkcjonowanie systemu,
   

• komunikację i rozwiązywanie konfliktów - terapeuta uczy skutecznych umiejętności słuchania, wyrażania potrzeb i rozwiązywania konfliktów,
   

• wzmocnienie zasobów - terapeuta identyfikuje i wzmacnia zasoby systemu społecznego, takie jak pozytywne relacje, umiejętności i mocne strony, które mogą być wykorzystane do rozwiązania problemów,
   

• eksperymentowanie i wprowadzanie zmian - terapeuta zachęca członków systemu do eksperymentowania z nowymi wzorcami interakcji i zachowań, które mogą przynieść pozytywne efekty,
   

• monitorowanie postępów - terapeuta systemowy regularnie monitoruje postępy i ocenia efektywność wprowadzanych zmian. Przeprowadza się refleksję nad tym, jakie działania przynoszą pożądane rezultaty i dostosowuje podejście terapeutyczne w razie potrzeby,
   

• zakończenie terapii - terapeuta wspólnie z członkami systemu ocenia, kiedy cele terapeutyczne zostały osiągnięte i decydują o zakończeniu terapii.
   

W jakich przypadkach można stosować terapię systemową

Terapia systemowa może być stosowana w różnych przypadkach, w których problemy i trudności dotyczą relacji międzyludzkich i funkcjonowania systemu społecznego. Terapia systemowa odgrywa istotną rolę w ramach terapii indywidualnej, ale może być też z powodzeniem stosowana podczas terapii grupowych.
 

Oto niektóre z przypadków, w których psychoterapia systemowa może być pomocna:

• terapia rodzinna - system rodzinny w terapii systemowej odgrywa kluczową rolę. Terapia ma pomóc w lepszym funkcjonowaniu rodziny, w przypadkach konfliktów rodzinnych, trudnościach w komunikacji, problemów wychowawczych, problemów związanych z uzależnieniami lub problemów zdrowotnych takich jak przykładowo zaburzenia odżywiania czy zachowania autodestrukcyjne. Terapia rodzinna może być bardzo pomocna w razie takich traumatycznych wydarzeń jak śmierć członka rodziny czy choroba. Może też pomóc w poprawie relacji, rozwiązaniu konfliktów i zwiększeniu wsparcia w rodzinie,

• terapia małżeńska, terapia par -  w przypadku kryzysów małżeńskich, trudności w komunikacji, konfliktów, problemów intymności, zdrady lub trudności w podejmowaniu decyzji. Może pomóc w odbudowaniu zaufania, poprawie komunikacji i znalezieniu wspólnych rozwiązań,

• terapia grupowa - podejście systemowe w psychoterapii może być skuteczne w przypadkach, gdy z problemem borykają się grupy społeczne takie jak grupa przyjaciół, współpracowników, szkolna grupa rówieśnicza lub grupa wsparcia. Może pomóc w budowaniu zdrowych relacji, rozwiązywaniu konfliktów i zwiększaniu poczucia przynależności,

• terapia organizacyjna - terapia systemowa może być stosowana w kontekście organizacji lub miejsc pracy, gdy występują problemy z komunikacją, konflikty między zespołami, trudności w zarządzaniu zmianami, stres lub wypalenie zawodowe, 
  
  
   

Zalety i wady terapii systemowej

Terapia systemowa ma wiele zalet, które przyczyniają się do jej skuteczności w wielu przypadkach. Jednak jak każde podejście terapeutyczne w psychoterapii może ona miec również pewne wady.  Oto niektóre z głównych zalet i wad terapii systemowej:

Zalety terapii systemowej:

1. Skoncentrowanie na kontekście - terapia systemowa skupia się na kontekście społecznym, kulturowym i historycznym, w którym działa system społeczny. To podejście holistyczne pomaga lepiej zrozumieć problemy, identyfikować czynniki wpływające na funkcjonowanie systemu i dostosować interwencje terapeutyczne,
    

2. Zmiana relacji i wzorców interakcji - podejście systemowe w psychoterapii skupia się na zmianie niezdrowych wzorców interakcji i relacji między członkami systemu,
    

3. Wzmocnienie zasobów - terapia systemowa kładzie nacisk na identyfikację i wzmocnienie zasobów systemu społecznego. Terapeuta pomaga odkryć i wykorzystać mocne strony, umiejętności i wsparcie w systemie,
    

4. Zmiana systemowa - nurt systemowy w psychoterapii dąży do wprowadzenia zmiany na poziomie całego systemu społecznego, a nie tylko jednostki. To oznacza, że zmiany w relacjach mogą mieć długotrwały wpływ na dobrostan i funkcjonowanie wszystkich członków systemu.

Wady terapii systemowej:

1. Wymaga współpracy wszystkich członków systemu - jeśli nie wszyscy są gotowi do współpracy lub nie widzą potrzeby zmiany, terapia może być utrudniona lub ograniczona w skuteczności,
    

2. Może być czasochłonna - terapia systemowa może być długotrwałym procesem, ponieważ koncentruje się na zmianie relacji i wzorców interakcji,
    

3. Może być skomplikowana -  analiza systemu społecznego i zrozumienie złożonych relacji między członkami może być skomplikowane. Terapeuta systemowy musi być dobrze przeszkolony i posiadać umiejętności w interpretacji i interwencji w systemie,
    

4. Brak uwzględnienia indywidualnych potrzeb - terapia systemowa skupia się głównie na systemie społecznym jako całości i zmianie relacji między członkami. Czasami może to prowadzić do mniejszego uwzględnienia indywidualnych potrzeb i doświadczeń poszczególnych osób w systemie,
    

5. Ograniczenia w stosowaniu - terapia systemowa może być mniej skuteczna w przypadkach, gdy istnieją poważne zaburzenia psychiczne lub trudności indywidualne wymagające bardziej zindywidualizowanego podejścia terapeutycznego.

Ile trwa terapia systemowa?

Krótsze terapie systemowe, takie jak terapia rodzinna skoncentrowana na rozwiązaniu konkretnego problemu, mogą trwać od kilku sesji do kilku miesięcy. W przypadku problemów o większej złożoności lub trudnościach relacyjnych, terapia może być prowadzona przez dłuższy okres, nawet kilka lat.

Rodzina w terapii systemowej

W terapii systemowej rodzina odgrywa centralną rolę, ponieważ to właśnie dynamika i relacje między członkami rodziny są przedmiotem badania i interwencji terapeutycznych. Terapia systemowa ma na celu zrozumienie wzorców komunikacji, interakcji i relacji w rodzinie, a także identyfikowanie czynników wpływających na problemy i trudności, z którymi rodzina się boryka. Nurt systemowy w psychoterapii jest elastycznym podejściem, które może być dostosowane do różnych rodzajów rodzin, takich jak tradycyjne rodziny, rodziny zastępcze, patchworkowe rodziny, rodziny jednopokoleniowe czy rodziny wielopokoleniowe.
 

Podsumowanie
 

Nurt systemowy w psychoterapii wywodzi się głównie z pracy i teorii terapeutów rodzinnych, takich jak Gregory Bateson, Don Jackson, Jay Haley, Salvador Minuchin i Murray Bowen. Jest stosowana w różnych kontekstach, w tym w pracy z rodzinami, podczas terapii par, z grupami, ale również w szkolnictwie, służbie zdrowia, pracy socjalnej i innych dziedzinach, gdzie relacje społeczne mają znaczący wpływ na dobrostan jednostek i grup. Terapia systemowa cieszy się popularnością i jest stosowana na całym świecie. Terapia systemowa jest coraz bardziej doceniana jako skuteczne narzędzie terapeutyczne w pracy indywidualnej,  w pracy z grupami, organizacjami i społecznościami.

 

Literatura

Terapia rodzin - Tomasz Tomaszewski, Joanna Tomaszewska (2014)

Terapia systemowa - Alicja Brodzka (2014)

Terapia rodzin z perspektywy systemowej - Jacek Witkowski (2015)

Family Therapy: Concepts and Methods - Michael P. Nichols, Sean Davis (2017)

Systems Theory and Family Therapy: A Primer - Dorothy Stroh Becvar, Raphael J. Becvar (2013)