Uzależnienia behawioralne

Czym są uzależnienia behawioralne?

Uzależnienia behawioralne, zwane inaczej czynnościowe polegają na wykonywaniu jakiejś określonej czynności długotrwale i wielokrotnie. Powtarzanie konkretnych zachowań i czynności przez osoby uzależnione przynosi im wiele przyjemności, pojawia się ulga i uczucie spełnienia. 

Uzależnienie behawioralne rozpoczyna się w momencie, kiedy pojawia się wewnętrzny przymus oraz silne pragnienie wykonywania określonej czynności i jak najdłuższe jej kontynuowanie. Główną cechą uzależnień behawioralnych jest zaburzona kontrola impulsów, które powodują, że osoba, będąca w grupie osób uzależnionych behawioralnie nie jest w stanie się oprzeć, a poddanie się przyniesie jej ulgę i zadowolenie.
 

U osób uzależnionych w sytuacji, w której nie jest ona w stanie poddać się swoim ulubionym czynnościom, zaczynają pojawiać się objawy abstynencyjne. Do takich objawów odstawiennych zaliczamy, np. drżenie rąk, zaburzenia snu, nadmierna potliwość czy bóle głowy. Bardzo często pojawia się również rozdrażnienie, wzmożona agresja, poczucie winy, niepokój i lęk.

 

Osoby uzależnione również unikają rozmowy na tematy związane z ich zachowaniem oraz nie zdają sobie sprawy jakie konsekwencje może wywołać tkwienie w uzależnieniu behawioralnym. Jakie możemy wyróżnić rodzaje uzależnień behawioralnych oraz jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych? Zapraszamy do zapoznania się z niniejszą publikacją na temat uzależnień behawioralnych. 

Jakie znamy rodzaje uzależnień behawioralnych

Każdy rodzaj uzależnień behawioralnych cechuje wzrost trudności w kontrolowaniu i opanowaniu zachowań związanych z tymi uzależnieniami. Dodatkowo z czasem pojawia się coraz większe pragnienie wykonywania tych czynności oraz zwiększa się ich częstotliwość. Podejmowanie czynności uzależniającej u osób z uzależnieniami behawioralnymi wiąże się z euforią, ulgą i zadowoleniem. 

Rodzaje uzależnień behawioralnych:

• uzależnienie od telefonu komórkowego: polega na nadmiernej i niekontrolowanej potrzebie korzystania z telefonu komórkowego. Osoby uzależnione od telefonu mogą mieć trudności z ograniczaniem czasu spędzanego na urządzeniu, co może prowadzić do różnych konsekwencji zdrowotnych, społecznych i psychologicznych. 

• uzależnienie od gier komputerowych (gaming): osoby uzależnione od gier komputerowych angażują się w grę w sposób obsesyjny, tracąc kontrolę nad czasem spędzonym przed ekranem,

• uzależnienie od internetu: uzależnienia behawioralne to również nadmierne korzystanie z internetu, szczególnie mediów społecznościowych, co może prowadzić do izolacji społecznej, problemów związkowych i innych konsekwencji zdrowotnych,

• uzależnienie od zakupów (zakupoholizm): osoby uzależnione od zakupów nabywają przedmioty niezbędne, często impulsywnie i w nadmiernych ilościach, nawet jeśli nie są w stanie sobie na nie pozwolić finansowo,

• uzależnienie od jedzenia (kompulsywne objadanie się): polega na nadmiernym spożywaniu jedzenia, często w odpowiedzi na stres, nudę lub emocje, pomimo negatywnych skutków zdrowotnych,

• uzależnienie od pracy (pracoholizm): osoby uzależnione od pracy pracują nadmiernie, poświęcając dużo czasu i energii na pracę kosztem życia rodzinnego, społecznego i osobistego,

• uzależnienie od seksu: objawia się obsesyjnym myśleniem o seksie, nadmiernym zaangażowaniem w akty seksualne czy też zależnością od pornografii, co może prowadzić do problemów związanych z relacjami i zdrowiem,

• uzależnienie od ćwiczeń fizycznych (exercise addiction): polega na nadmiernym zaangażowaniu w aktywność fizyczną, nawet w przypadku kontuzji czy wyczerpania,

• uzależnienie od hazardu (gambling addiction): osoby uzależnione od hazardu angażują się w niego w sposób niekontrolowany, często prowadząc do problemów finansowych i społecznych,

• uzależnienie od mediów społecznościowych: nadmierne korzystanie z platform społecznościowych, uzależnienie od lajków i komentarzy, może prowadzić do utraty czasu, niskiego poczucia własnej wartości i problemów z samoregulacją,

• uzależnienie od opalania: obsesyjne pragnienie posiadania opalonej skóry i regularnie korzysta z solarium lub naraża się na słońce, mimo potencjalnych szkód zdrowotnych.

Jak się objawiają uzależnienia behawioralne?

Uzależnienia behawioralne, podobnie jak uzależnienia związane z używaniem substancji psychoaktywnych, charakteryzują się obsesyjnym angażowaniem w określone zachowania, które stają się centralnym punktem życia jednostki, z pominięciem innych aspektów codziennego funkcjonowania.

 

Uzależnienia behawioralne objawy:

• utrata kontroli: osoba traci kontrolę nad czasem i intensywnością zaangażowania w dane zachowanie. Mimo chęci ograniczenia lub zaprzestania, nie jest w stanie tego zrobić,
   

• zaniedbywanie obowiązków: uzależnienie behawioralne może prowadzić do zaniedbywania codziennych obowiązków, takich jak praca, nauka czy obowiązki rodzinne,
   

• izolacja społeczna: osoby uzależnione często izolują się społecznie, rezygnując z kontaktów z przyjaciółmi czy rodziną na rzecz zaangażowania w uzależniające zachowanie,
   

• tolerancja: podobnie jak w przypadku substancji psychoaktywnych, osoby uzależnione behawioralnie mogą rozwijać tolerancję, co oznacza, że potrzebują coraz większej dawki danego zachowania, aby uzyskać satysfakcję,
   

• utrata zainteresowań: uzależnienia behawioralne mogą prowadzić do stopniowej utraty zainteresowań i pasji, ponieważ dana osoba poświęca coraz więcej czasu jednemu konkretnemu zachowaniu,
   

• negatywne konsekwencje zdrowotne: nadmierne zaangażowanie w niektóre zachowania, takie jak praca, ćwiczenia fizyczne czy korzystanie z internetu, może prowadzić do problemów zdrowotnych, zarówno fizycznych, jak i psychicznych,
   

• utrata kontroli emocjonalnej: tkwienie w uzależnieniu behawioralnym to trudności w radzeniu sobie z emocjami. Osoby te uciekają do uzależniającego zachowania jako środka samoregulacji emocjonalnej,
   

• negatywne konsekwencje społeczne: uzależnienia behawioralne mogą prowadzić do problemów w relacjach społecznych, zarówno w życiu zawodowym, jak i osobistym,
   

• powrót do zachowań mimo negatywnych konsekwencji: pomimo doświadczania negatywnych skutków swojego uzależnienia, osoba kontynuuje to zachowanie,
   

• utrata poczucia czasu: osoby uzależnione mogą tracić poczucie czasu, spędzając nadmiernie dużo godzin na danej aktywności.

Jakie są przyczyny występowania uzależnień behawioralnych?

Uzależnienia behawioralne swoją etiologią dzielą się na:

 

• model biomedyczny, czyli za przyczyny uzależnień behawioralnych odpowiadają geny oraz przekaźniki w mózgu,

• model psychodynamiczny, lekarze dostrzegają związek pomiędzy przeżyciem jakichś ciężkich, traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie, a występowaniem uzależnienia behawioralnego,

• modele poznawczo-behawioralne oferują pewne wyjaśnienia dotyczące tematu jakim są przyczyny uzależnień behawioralnych, skupiając się na interakcjach między myśleniem (początkowo w kontekście psychoterapii) a następnie zachowaniem. 

Diagnoza uzależnień behawioralnych

Diagnoza uzależnień behawioralnych jest zazwyczaj dokonywana przez profesjonalistów z dziedziny psychologii lub psychiatrii. Osoba szukająca pomocy zwykle zaczyna od konsultacji początkowej z psychologiem, psychiatrą, lub innym specjalistą ds. zdrowia psychicznego. Podczas tej konsultacji osoba opowiada o swoich obawach, zachowaniach i doświadczeniach.

Do diagnozy uzależnienia specjaliści mogą używać różnych skal oceny i testów psychologicznych, aby dokładniej ocenić skutki zdrowotne, wpływ na życie codzienne i inne aspekty związane z danym zachowaniem.

Jak leczyć uzależnienia behawioralne?

Jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych? Leczenie uzależnień behawioralnych zazwyczaj wymaga podejścia wieloaspektowego i zindywidualizowanego. W leczeniu wykorzystuje się głównie psychoterapię. W ramach terapii uczestnicy mogą pracować nad rozwijaniem zdolności radzenia sobie ze stresem i emocjami, co może pomóc w zmniejszeniu potrzeby ucieczki w uzależniające zachowania. Leczenie uzależnienia behawioralnego możliwe jest również poprzez farmakoterapię, szczególnie jeśli występują współistniejące zaburzenia psychiczne. 

Leki mogą pomóc w kontrolowaniu objawów, takich jak depresja czy lęk. Warte rozważenia jest również uczestnictwo w terapii grupowej. Może ono dostarczyć wsparcia społecznego, pozwolić na dzielenie się doświadczeniami i umożliwić nawiązywanie zdrowszych relacji społecznych. Włączenie rodziny do procesu leczenia również może przynieść korzyści, zwłaszcza jeśli uzależnienie wpływa na relacje rodzinne. Terapia rodzinna może pomóc w zrozumieniu problemu i podjęciu wspólnych działań naprawczych.

Leczenie uzależnień behawioralnych zazwyczaj jest procesem długoterminowym, a skuteczność może zależeć od wielu czynników, w tym od skomplikowania problemu, gotowości pacjenta do leczenia i wsparcia społecznego.

Psychoterapia przy uzależnieniach behawioralnych - za i przeciw

 

Psychoterapia jest jednym z głównych narzędzi stosowanych w leczeniu uzależnień behawioralnych, i choć może być bardzo skuteczna, istnieją zarówno zalety, jak i pewne wyzwania z nią związane.

Psychoterapia zalety:

• identyfikacja i zrozumienie przyczyn: psychoterapia pozwala na zidentyfikowanie i zrozumienie głębszych przyczyn uzależnienia behawioralnego. Pomaga odkryć czynniki wywołujące i podtrzymujące dane zachowanie,
   

• rozwój zdolności radzenia sobie: terapeuci uczą pacjentów skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem, emocjami i trudnościami życiowymi, co może pomóc w zapobieganiu powtarzania uzależniających zachowań,
   

• modyfikacja myśli i wzorców myślowych: psychoterapia skupia się na modyfikacji myśli i przekonań związanych z uzależnieniem, co może prowadzić do trwałych zmian w zachowaniu,
   

• wsparcie emocjonalne: terapeuci dostarczają wsparcia emocjonalnego, co jest szczególnie ważne w procesie rekonwalescencji. Pacjent ma miejsce, gdzie może wyrazić swoje uczucia i obawy,
   

• terapia grupowa: udział w sesjach terapii grupowej umożliwia pacjentom dzielenie się swoimi doświadczeniami, wymianę rad i zrozumienie, że nie są sami w swoich trudnościach.

W przypadku uzależnień behawioralnych warto również mieć na uwadze takie elementy jak:

• brak gotowości do zmiany: niektórzy pacjenci mogą nie być gotowi do zmiany i aktywnie współpracować w procesie terapeutycznym, co może utrudnić skuteczność psychoterapii,
   

• wyzwania związane z motywacją: motywacja do kontynuacji terapii może być problemem, zwłaszcza jeśli osoba uzależniona nie uznaje swojego problemu lub nie jest gotowa na zmianę,
   

• skomplikowane problemy współistniejące: osoby uzależnione często mają inne problemy zdrowotne, psychiczne lub fizyczne, co może wymagać interwencji wielu specjalistów jednocześnie,
   

• konieczność długotrwałego zaangażowania: psychoterapia w leczeniu uzależnień behawioralnych zazwyczaj wymaga długotrwałego zaangażowania, co może być trudne do utrzymania w przypadku niektórych osób.

Literatura

Guerreschi C., Nowe uzależnienia, Kraków 2006. 

Rowicka M., Uzależnienia behawioralne. Profilaktyka i terapia, Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, Fundacja Praesterno, Warszawa 2015.