Zaburzenia zachowania u dzieci

Czym są i czym się charakteryzują zaburzenia zachowania u dzieci?

 

Zaburzenia zachowania u dzieci to zróżnicowany zbiór problemów emocjonalnych i behawioralnych, które wpływają na zdolność dziecka do funkcjonowania w codziennym życiu. Charakteryzują się one w pewnym stopniem trudnościami w regulacji emocji, kontroli impulsów, utrzymaniu relacji społecznych oraz przestrzeganiu norm społecznych. 
 

Jakie objawy wskazują na zaburzenia zachowania u dzieci?

Zaburzenia zachowania u dzieci mogą objawiać się różnorodnymi zachowaniami, które odbiegają od norm społecznych i stanowią trudność w codziennym funkcjonowaniu. Ważne jest zauważenie, że pewne zachowania występujące u dzieci mogą być normalnymi przejawami rozwoju, jednak jeśli są one intensywne, trwają długo lub prowadzą do znaczących problemów w życiu dziecka, może to sugerować zaburzenia zachowania.

 

Zaburzenia zachowania u dzieci przykłady i objawy zachowań:
 

Trudności w kontrolowaniu impulsów:

• brak zdolności do zastanawiania się przed podjęciem działań,
• skłonność do natychmiastowego reagowania na bodźce,

Agresywne zachowanie:

• częste stosowanie fizycznej agresji wobec innych dzieci, dorosłych lub zwierząt,
• skłonność do używania przemocy jako środka wyrażania emocji czy rozwiązywania problemów,

Opozycyjność i nieposłuszeństwo:

• uporczywa opozycyjność wobec autorytetów,
• dzieci z zaburzeniami zachowania często sprzeciwiają się regułom i poleceniom,

Trudności w relacjach społecznych:

• problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni,
• izolowanie się społeczne,

Kłamstwa i manipulacje:

• skłonność do kłamstw lub manipulacji w celu unikania odpowiedzialności to również objawy zaburzeń zachowania,
• trudności w utrzymaniu zaufania,

Problemy szkolne:

• trudności w koncentracji i skupieniu uwagi,
• nieregularna obecność w szkole,
• zaburzenia okresu dzieciństwa to również konflikty z rówieśnikami i nauczycielami,

Zniszczenia mienia:

• celowe niszczenie przedmiotów lub mienia innych osób,

Brak empatii:

• brak zrozumienia i empatii wobec uczuć innych osób,
• obojętność na konsekwencje własnych działań dla innych,

Problemy z przestrzeganiem norm społecznych:

• naruszanie norm społecznych i prawa,
• poważne działania antyspołeczne,

Zachowania destrukcyjne:

• niszczenie mienia,
• samookaleczanie,
• kradzieże.

Trudności emocjonalne:

• wybuchy gniewu i frustracji,
• problemy z regulacją emocji,
• częste zmiany nastroju.

Co ciekawe, badania sugerują, że dzieci z zaburzeniami nadpobudliwości z deficytem uwagi (ADHD) mogą wykazywać pewne zdolności kreatywne i pomysłowość. Niektórzy eksperci w dziedzinie psychologii zauważyli, że cechy związane z ADHD, takie jak skłonność do myślenia skokowego i elastycznego, mogą być związane z pewnymi aspektami kreatywności. Jednak równocześnie te same cechy mogą sprawić, że dzieci te mają trudności w koncentracji i dostosowaniu się do tradycyjnych norm edukacyjnych. To podkreśla złożoność związku między pewnymi cechami zaburzeń zachowania a zdolnościami i potencjałem kreatywnym dzieci.

Jak i kto diagnozuje zaburzenia zachowania?

 

Diagnoza zaburzeń zachowania u dzieci jest zazwyczaj przeprowadzana przez specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego, psychologii, psychiatrii dziecięcej, pedagogiki specjalnej lub innych pokrewnych obszarów.  Jak wygląda diagnoza zaburzenia zachowania i emocji u dzieci?

Rozpoznanie początkowe:

Na początkowym etapie procesu diagnozy często uczestniczą nauczyciele, opiekunowie i inni profesjonaliści pracujący z dzieckiem.
Obserwacje i informacje na temat zachowań dziecka są zbierane z różnych źródeł, w tym od rodziców, nauczycieli, a także samego dziecka.

Pediatra lub lekarz rodziny:

Lekarz pierwszego kontaktu, na przykład pediatra, może przeprowadzić wstępną ocenę, wykluczając ewentualne problemy zdrowotne lub fizyczne, które mogą wpływać na zachowanie dziecka.

Psycholog lub psychiatra dziecięcy:

Specjaliści od zdrowia psychicznego, tacy jak psychologowie dziecięcy lub psychiatrzy dziecięcy, przeprowadzają bardziej szczegółową ocenę.
Diagnoza opiera się na rozmowach z dzieckiem, ocenie jego funkcjonowania społecznego, emocjonalnego i akademickiego, a także na obserwacjach zachowania.

Pedagog specjalny:

Pedagodzy specjalni mogą być zaangażowani w proces diagnozy, zwłaszcza jeśli trudności dziecka dotyczą głównie obszaru edukacyjnego. Mogą przeprowadzać oceny umiejętności szkolnych, identyfikować specjalne potrzeby edukacyjne i proponować strategie wsparcia.

 

Neuropsycholog:

W przypadku podejrzeń o zaburzenia neurologiczne, takie jak ADHD czy inne problemy z funkcjonowaniem mózgu, neuropsycholog może przeprowadzić testy neuropsychologiczne.

Rodzina i środowisko społeczne:

W procesie diagnozy ważne jest również zrozumienie kontekstu rodzinnego i społecznego dziecka, ponieważ te czynniki mogą znaczący wpływać na jego zachowanie.

Proces diagnozy jest zazwyczaj wielodyscyplinarny, co oznacza, że różni specjaliści współpracują ze sobą, aby uzyskać pełniejszy obraz sytuacji. W przypadku dziecka z podejrzeniem zaburzeń zachowania, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem rodzinnym lub pediatrą, który może skierować dziecko do odpowiednich specjalistów do przeprowadzenia pełnej oceny. Pamiętaj, że diagnoza jest tylko początkiem procesu, a następnie podejmowane są kroki w celu ustalenia planu leczenia i wsparcia.

 

Jakie są typy zaburzeń zachowania u dziecka?

 

Zaburzenia zachowania u dzieci przykłady:

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, a w nim zaburzenia nadpobudliwości z deficytem uwagi (ADHD):

• charakteryzują się trudnościami w utrzymaniu uwagi, nadmierną impulsywnością oraz nadmierną aktywnością fizyczną,
• istnieją trzy podtypy ADHD: przeważający niedobór uwagi, przeważająca nadmierna impulsywność i nadmierna aktywność ruchowa, oraz mieszany,

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD):

• objawy zaburzeń opozycyjno buntowniczych to nieposłuszeństwo wobec autorytetów, kłótnie i spory z dorosłymi,
• dzieci z ODD często mają trudności z regulacją emocji i radzeniem sobie ze złością, przejawiają zachowania agresywne.

Zaburzenia zachowania (CD):

• są to bardziej poważne problemy behawioralne niż w przypadku ODD,
• charakteryzują się naruszeniem praw innych osób, agresją wobec zwierząt, kłamstwami, kradzieżami, a nawet poważnymi przestępstwami,

Zaburzenia internalizujące:

• obejmują różne problemy emocjonalne, takie jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia odżywiania (np. anoreksja, bulimia),

Zaburzenia tiki:

• objawiają się nagłymi, powtarzającymi się ruchami (tiki ruchowe) lub dźwiękami (tiki dźwiękowe),
• tiki mogą być przemijające lub chroniczne.

Zaburzenia opóźnienia rozwoju emocjonalnego i społecznego:

• dotyczą trudności w nawiązywaniu relacji społecznych i zrozumieniu emocji,
• dzieci z tymi zaburzeniami mogą mieć trudności w rozumieniu norm społecznych i przestrzeganiu zasad,

Zaburzenia uwagi i koncentracji:

• oprócz ADHD, mogą występować inne zaburzenia uwagi, które wpływają na zdolność skupiania uwagi i wykonywania zadań,

Zaburzenia zachowania związane z autyzmem:

• dzieci z zaburzeniem spektrum autyzmu (ASD) mogą wykazywać różne trudności w zakresie komunikacji społecznej, zainteresowań i zachowań stereotypowych.

Metody leczenia zaburzeń zachowań

 

Leczenie zaburzeń zachowania u dzieci zazwyczaj wymaga wieloaspektowego podejścia, uwzględniającego zarówno terapie psychologiczne, jak i wsparcie ze strony rodziny oraz wsparcie edukacyjne. Zastanawiasz się jak może wyglądać terapia dziecka z zaburzeniami emocji i zachowania?
 

Leczenie zaburzeń zachowania opiera się na takich aspektach jak:

• terapia behawioralna,
• terapia poznawczo-behawioralna (CBT):
• terapia rodzinna,
• terapia psychodynamiczna,
• farmakoterapia: w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy zaburzenia zachowania są powiązane z innymi problemami, lekarz psychiatra może rozważyć stosowanie leków. Przykłady leków to środki uspokajające, leki przeciwdepresyjne czy też leki stosowane w leczeniu ADHD,
• terapia zajęciowa: pomaga dziecku rozwijać umiejętności społeczne, emocjonalne i motoryczne poprzez strukturalne i skierowane działania. Może obejmować różne zajęcia terapeutyczne, takie jak sztuka, muzyka czy terapia ruchem,
• wsparcie szkolne: współpraca z nauczycielami i pracownikami szkolnymi w celu dostosowania środowiska edukacyjnego do potrzeb dziecka. Opracowywanie planów wsparcia edukacyjnego (IEP) i dostosowań, które ułatwiają uczenie się i zachowanie dziecka w szkole,
• programy treningowe dla rodziców: rodzice uczestniczą w programach, które uczą ich skutecznych strategii wychowawczych, komunikacyjnych i radzenia sobie z trudnościami dziecka. Wspierają rozwój zdrowych relacji rodzinnych,
• wsparcie społeczne: włączenie dziecka do grup społecznych, które mogą dostarczać wsparcia i pozytywnych wzorców zachowań.
  
   

Psychoterapia dzieci w leczeniu zaburzeń zachowania

 

Psychoterapia dziecięca odgrywa istotną rolę w leczeniu zaburzeń zachowania. Psychoterapeuci specjalizujący się w pracy z dziećmi stosują różnorodne techniki terapeutyczne, dostosowane do wieku i indywidualnych potrzeb każdego dziecka. 

Terapia behawioralna:

Skupia się na identyfikowaniu i modyfikowaniu niepożądanych zachowań. Wykorzystuje techniki nagradzania pożądanych zachowań oraz stosowania konsekwencji za niepożądane.
Może obejmować trening umiejętności społecznych, desensytyzację czy eksponowanie hierarchiczne.
 

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT):

Pomaga dziecku zrozumieć związek między myślami, emocjami a zachowaniami.
Uczy strategii radzenia sobie z negatywnymi myślami, zmiany niezdrowych wzorców myślowych i identyfikacji myśli wpływających na zachowanie.

Terapia gry:

Wykorzystuje gry, zabawy i aktywności kreatywne jako narzędzia do zrozumienia oraz przekazywania emocji. Pomaga dziecku wyrazić się w sposób, który może być bardziej naturalny dla niego.
 

Terapia rodzinna:

Koncentruje się na poprawie komunikacji i relacji w rodzinie. Pomaga rodzinie zrozumieć i wspierać dziecko, a także rozwijać zdrowe wzorce rodziny. Terapeuci często pracują nad zidentyfikowaniem i zmianą problematycznych wzorców komunikacyjnych w rodzinie.

Terapia zabawowa:

Skupia się na wykorzystaniu zabawy jako narzędzia do zrozumienia i przepracowania trudności dziecka.
Pomaga dziecku rozwijać zdolności interpersonalne, radzić sobie z emocjami i rozwiązywać problemy.

Terapia poznawcza:

Pomaga dziecku rozwijać zdolność do myślenia abstrakcyjnego, analizy sytuacji i zrozumienia swoich myśli i przekonań. Może pomóc w identyfikowaniu myśli automatycznych i negatywnych przekonań.

Terapia systemowa:

Zajmuje się badaniem interakcji między różnymi członkami systemu, takimi jak rodzina, szkoła czy grupa rówieśnicza.Skupia się na zrozumieniu wpływu tych interakcji na zachowanie dziecka.

Terapia integracyjna:

Łączy różne podejścia terapeutyczne, dostosowując się do indywidualnych potrzeb dziecka.
Może obejmować elementy terapii behawioralnej, poznawczo-behawioralnej, gry czy systemowej.

Podczas psychoterapii dziecięcej istotne jest również zaangażowanie rodziców. Współpraca między rodzicami, a terapeutą może pomóc w zastosowaniu strategii i technik terapeutycznych w codziennym życiu dziecka.

 

Wpływ środowiska rodzinnego na zaburzenia zachowania u dziecka

 

Czynniki środowiskowe społeczne, a szczególnie środowisko rodzinne mają znaczący wpływ na rozwój dziecka i kształtowanie się jego zachowań. Rodzina pełni kluczową rolę w dostarczaniu dziecku wzorców, norm społecznych, wsparcia emocjonalnego oraz w kształtowaniu zdolności radzenia sobie ze stresem. W przypadku nieprawidłowości czy dysfunkcji w środowisku rodzinnym, istnieje ryzyko, że dziecko może rozwijać zaburzenia zachowania.  Jakie aspekty środowiska rodzinnego mogą wpływać na zaburzenia zachowania u dziecka i jakie mogą być przyczyny zaburzeń zachowania?

Relacje rodzinne:

Dzieci, które doświadczają trudności w relacjach z członkami rodziny, zwłaszcza z rodzicami, mogą mieć problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem zdrowych relacji społecznych.
 

Rodzinne wzorce zachowań:

Dzieci uczą się poprzez obserwację zachowań swoich rodziców. Jeśli w rodzinie występują agresywne, impulsywne czy nieprawidłowe wzorce zachowań, istnieje ryzyko, że dziecko będzie je naśladować.


Brak jednolitych reguł i norm:

W rodzinie, gdzie brak jednolitych norm i reguł, dziecko może mieć trudności z rozumieniem oczekiwań i przestrzeganiem zasad społecznych.

Przemoc domowa:

Wystawienie dziecka na przemoc domową może prowadzić do poważnych problemów behawioralnych, takich jak agresja, lęk czy trudności w regulacji emocji.

Stres rodzinny:

Wysoki poziom stresu w rodzinie, wynikający z trudności finansowych, problemów zdrowotnych czy konfliktów, może wpływać negatywnie na zachowanie dziecka.

Brak wsparcia emocjonalnego:

Dzieci, które nie otrzymują odpowiedniego wsparcia emocjonalnego w rodzinie, mogą doświadczać trudności w radzeniu sobie z emocjami i problemami.

Nadopiekuńczość lub zaniedbanie:
 

Zbyt restrykcyjne i nadopiekuńcze środowisko, ale także zaniedbanie, mogą mieć wpływ na rozwój dziecka. Nadopiekuńczość może ograniczać samodzielność i umiejętność radzenia sobie, podczas gdy zaniedbanie może prowadzić do problemów emocjonalnych i społecznych.
 

Rozwód lub utrata jednego z rodziców:

Zdarzenia takie jak rozwód rodziców czy utrata jednego z rodziców mogą być trudne dla dziecka i wpływać na jego zachowanie.

Brak stabilności mieszkalnej:

Częste zmiany miejsca zamieszkania czy brak stabilności w środowisku mogą stanowić źródło stresu dla dziecka.

Problemy zdrowotne rodziców:

Choroby psychiczne czy uzależnienia rodziców mogą wpływać na zdolność rodziny do dostarczania dziecku stabilnego środowiska.

Zrozumienie wpływu środowiska rodzinnego na dziecko jest kluczowe dla skutecznego leczenia i wsparcia. W terapii zaburzeń zachowania u dzieci często uwzględnia się zarówno dziecko, jak i całą rodzinę, aby skorygować szkodliwe wzorce zachowań i ułatwić rozwój zdrowych relacji. 

 

Jak i czy można wcześniej interweniować by zapobiec zaburzeniom zachowań?

 

Istnieją różne strategie interwencji i profilaktyki, które mogą być stosowane wcześnie, aby wspomagać rozwój dziecka i zapobiegać ewentualnym zaburzeniom zachowań. Wczesne interwencje mogą skupiać się na wsparciu rodziny, nauczaniu umiejętności społecznych, radzeniu sobie z emocjami i promowaniu zdrowego środowiska rodzinnego.

Co może być pomocne?

Edukacja rodziców: programy edukacyjne dla rodziców mogą pomóc w zrozumieniu rozwoju dziecka, wypracowaniu zdrowych strategii wychowawczych, budowaniu silnych relacji z dzieckiem i w radzeniu sobie z trudnościami w zachowaniu.

Wsparcie dla rodzin: rodziny mogą korzystać z różnych form wsparcia, takich jak grupy wsparcia rodziców, konsultacje rodzinne, porady edukacyjne, które pomagają w radzeniu sobie z trudnościami rodzinnymi i w budowaniu zdrowego środowiska dla dziecka.

Wczesne badania rozwojowe: regularne badania rozwojowe mogą pomóc w wykrywaniu ewentualnych opóźnień czy problemów zachowawczych już we wczesnych latach życia dziecka.

Programy wspomagające rozwój dziecka: wprowadzenie programów edukacyjnych, które wspierają rozwój umiejętności społecznych, emocjonalnych i poznawczych, może przyczynić się do lepszego przygotowania dziecka w radzeniu sobie z trudnościami.

Wspieranie zdrowego środowiska domowego: stworzenie środowiska domowego bogatego we wsparcie emocjonalne, jednoznaczne reguły i normy, a także uczucie bezpieczeństwa, może pomóc w zapobieganiu zaburzeniom zachowań.

Wczesne świadczenia psychologiczne: w przypadku wykrycia problemów zachowawczych lub emocjonalnych u dziecka, wcześniejsze skorzystanie z usług specjalistów, takich jak psycholog dziecięcy, może być korzystne.

Programy szkolne wspierające rozwój społeczny: w szkołach mogą być prowadzone programy, które wspierają rozwój umiejętności społecznych, nauczanie zdrowych strategii radzenia sobie z emocjami i promowanie pozytywnych wzorców zachowań.
 

Uwzględnienie potrzeb dzieci z trudnościami: w placówkach edukacyjnych istotne jest uwzględnianie potrzeb dzieci z ewentualnymi trudnościami, dostosowywanie programów edukacyjnych i oferowanie indywidualnego wsparcia.
 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Literatura

Kuty-Pachecka, M., & Stefańska, K. (2015). Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży. Wychowanie w Rodzinie, 11(1/2015)), 291-304.
Cygan, B. K. (2021). Zaburzenia zachowania u dzieci i ich osobowościowe konsekwencje. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 40(4), 291-308.
Kendall, P. C., & Kowalczewska, J. (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańskie Wydaw. Psychologiczne.