Hipochondria

Czym jest hipochondria - definicja

Hipochondria co to ? Pojęcie hipochondrii pochodzi od języka greckiego i początkowo ukierunkowane było na oznaczenie bólu brzucha. Na przestrzeni lat pojęcie to zmieniło wiele razy swoje znaczenie, po drodze występując w aspekcie chorób somatycznych, zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu, a nawet opisując melancholię, czy depresję. Dopiero wiek XIX pozwolił wypracować obecnie obowiązujące znaczenie tego słowa sugerując, że jest to cierpienie bez rozpoznawalnej przyczyny. 
 

Oscylując wokół zagadnienia hipochondrii warto zwrócić uwagę na występowanie jej odłamu czyli cyberchondrii, która obecnie zyskuje coraz bardziej na znaczeniu w wyniku rozwoju i powszechności Internetu. A więc cyberchondria co oznacza ? Ten rodzaj hipochondrii opiera się na obsesyjnym wyszukiwaniu w sieci informacji o objawach i chorobach. Współcześnie to właściwie cyberchondria statystycznie dorównuje hipochondrii i prognozy lekarzy psychiatrów sugerują, że w najbliższych latach przerośnie liczebnością hipochondrię. Cyberchondria pojawiła się po raz pierwszy w 2001 roku i  oczywiście zbiegło się to w czasie z rozwojem Internetu. Cyberchondryk w sieci szuka powszechnych objawów i skrupulatnie łączy je z poważnymi i rzadkimi chorobami fizycznymi. Szczególnie wśród osób cierpiących na zaburzenia hipochondryczne kumuluje się lęk przed poważnymi chorobami, których początkowe objawy można pomylić z przeziębieniem np. wirus HIV.
 

Klasyfikacja ICD-10 podkreśla, że istotą zaburzeń hipochondrycznych są uporczywe przekonania umacniające nas w poczuciu, że zmagamy się przynajmniej z jednym poważnym zaburzeniem somatycznym. Kluczowy jest również czas trwania objawów hipochondrii,  bowiem stan ten powinien trwać co najmniej przez okres 6 miesięcy. Osoba borykająca się z hipochondrią odbiera powszechne dolegliwości bólowe takie jak np. ból głowy, osłabienie jako przejaw poważnej choroby somatycznej. 

Przyczyny hipochondrii

Hipochondria przyczyny ma ulokowane w zaburzeniu postrzegania na temat świata,  a także na temat swojej osoby. Większość z nas przynajmniej raz w życiu miała do czynienia z myślami katastroficznymi na temat swojego zdrowia. Pojawienie się jednak takiej myśli miało charakter incydentalny i w efekcie zanikało. Ponadto logiczne wydaje się, że wiele osób przed profilaktycznymi badaniami odczuwa niepokój, a także lęk przed możliwością wykrycia u siebie poważnej choroby. Najczęściej jednak po zapewnieniu lekarza o dobrym stanie zdrowia nasze obawy się ulatniają i odzyskujemy wewnętrzny spokój.  Inaczej jest w przypadku hipochondrii.  Co więc można jednoznacznie zaliczyć do przyczyn hipochondrii?

Warto pamiętać o tym, że osoba zmagająca się z hipochondrią jest jednostką indywidualną i przyczyn hipochondrii należy szukać w czynnikach determinujących rozwój tego zaburzenia. Bodźcem wyzwalającym pojawienie się hipochondrii w życiu dorosłym mogą być doświadczenia z dzieciństwa lub śmierć, choroba kogoś bliskiego. Hipochondria współwystępować może również z depresją czy innymi zaburzeniami lękowymi, a także fobiami. Może stanowić element nieuświadomionego mechanizmu zachowania, który przez uskarżanie się na dolegliwości bólowe pozwala osiągnąć różnorodne cele. Jednym z takich nieuświadomionych pragnień może być potrzeba zainteresowania innych swoją osobą, swoim stanem zdrowia, a w efekcie otrzymanie wsparcia i upragnionej troski. 
 

Przyczyn hipochondrii należy upatrywać również w procesie wychowania. Wychowanie stanowi potężne narzędzie w budowaniu naszej odporności psychicznej i jednocześnie niesie ryzyko zainicjowania problemów psychicznych. Najtrudniejsze dla rodzica, który kocha i martwi się o swoje dziecko jest zrozumienie, że nadopiekuńczość względem dziecka także stanowi potężny problem dla jego przyszłego postrzegania świata. Dzieci często chorują i równie szybko wracają do zdrowia, a tym samym umacniają swoją odporność immunologiczną organizmu. Jednak dzieci również mogą mieć upośledzoną odporność i dużo gorzej niż rówieśnicy znosić choroby somatyczne. Najtrudniej jednak choroby dzieci znoszą ich rodzice. Bardzo łatwo wtedy o przeniesienia lęku z rodzica na dziecko, które zaczyna dorastać w obawie o swoje zdrowie. Może również pamiętać i umacniać w sobie często wypowiadane przez rodzica komunikaty, które będą kiełkować w jego głowie i budować w nim własne przekonania na temat zdrowia i choroby.  W efekcie pojawia się tendencja lękowa u dziecka, która z czasem może stać się przesadna, paniczna i dominować w formie natrętnych oraz obsesyjnych myśli o chorobie powodując poważne zaburzenia lękowe.

Do przyczyn hipochondrii można również zaliczyć czynniki osobowościowe jednostki, bowiem zaburzenia lękowe w postaci lęku o zdrowie dotykają najczęściej osoby, które są narcystyczne, izolują się od życia społecznego, są zamknięte w sobie, a także bardzo ostrożne i podejrzliwe. 

 

Czym objawia się hipochondria?

Hipochondria jak każde inne zaburzenie czy choroba posiada szereg symptomów świadczących o jej występowaniu. Wyzwaniem diagnostycznym jest jednak potwierdzenie, że odczuwane przez pacjenta objawy nie dotyczą zaburzeń somatycznych tylko występują w zakresie zdrowia psychicznego. Nie jest to możliwe na jednym spotkaniu z psychologiem i wymaga holistycznego spojrzenia na problem oraz emocje osób z objawami hipochondrii. Przede wszystkim trzeba wykluczyć, że ból głowy faktycznie nie ma swojego fizycznego podłoża. Osoba zgłaszająca się do psychologa powinna mieć już w historii choroby wizytę u lekarza rodzinnego, badania laboratoryjne lub wizytę w poradni specjalistycznej.   Na podstawie przeprowadzonych badań można wnioskować, iż zgłaszane dolegliwości dotyczą choroby urojonej. To właśnie objawami zaburzeń myślenia są choroby urojone, bowiem chory przekonany jest o swoim złym stanie zdrowia fizycznego.

 

Hipochondryk odbiera właściwe funkcje swojego organizmy jako wyznacznik poważnej choroby. Na przykład pocenie się czy szybsze bicie serca może interpretować jako niepokojący sygnał walki organizmu z chorobą. Tak samo w przypadku pojawienia się małych nieprawidłowości takich jak katar, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych lub uczucie kłucia czy pojedynczy ból. Każdy najmniejszy epizod występujący w jego organizmie staje się powodem do silnego lęku o zdrowie.
 

Wynika to z tego, że przy hipochondrii pacjent ma często problem w skrupulatnym opisaniu swoich dolegliwości, a także korzysta z możliwości skarżenia się na swoje zdrowie. Zauważalna przez innych skłonność do wyolbrzymiania problemów w obszarze zdrowia fizycznego dodatkowo wpływa na ich lekceważący stosunek do tematu. Tak samo sytuacja wygląda w temacie lekarzy, których hipochondryk bardzo często zmienia lub nadużywa możliwości wizyt i konsultacji. W swojej historii diagnozowania choroby urojonej hipochondryk trafia na różnych lekarzy, co wcale nie zmienia jego podejścia do sprawy. Bez względu na to czy lekarz rodzinny lub inny specjalista wykona badania skrupulatnie czy lekceważąco to nie pomoże w leczeniu hipochondrii. Konieczna jest specjalistyczna terapia i spotkanie z psychologiem lub wizyta u lekarza psychiatry.
 

Ten rodzaj zaburzenia wpływa na codzienne funkcjonowanie hipochondryka. Jego życie zaczyna kręcić się jedynie wokół chorób, co powoduje, że każdą możliwą chwilę spędza na próbach diagnozy. Domaga się od lekarzy specjalistycznych badań, notorycznie czyta opinie o lekarzach, rejestruje nowe wizyty, segreguje i zbiera całą dokumentację medyczną dotyczącą swojego zdrowia. To wszystko powoduje, że jego życie znacząco odbiega od  normalnego funkcjonowania. Łatwo można sobie wyobrazić jak wygląda życie jego bliskich, którzy nie będą w stanie czerpać satysfakcji z tej relacji i normalnie funkcjonować. 

W aspekcie hipochondrii warto również wspomnieć o zaburzeniu, które nazywane jest zespołem Münchhausena. Objawy mogą być odbierane jako podobne, jednak to zaburzenie psychicznie znacznie różni się od hipochondrii. Zaburzenie psychiczne zespół Münchhausena jest bardzo niebezpieczne dla osoby chorej, a także jej bliskich. Jest to zespół zaburzeń pozorowanych, które prowadzą osobę chorą do wywołania u siebie symptomów somatycznych. Oprócz tego może dojść do szeregu działań służących np. wymuszeniu hospitalizacji. Do takich zachowań można zaliczyć nawet fałszowanie dokumentacji medycznej . Niestety dodatkowo niebezpieczeństwo przeniesienia zaburzenia na bliskich jest spore, bowiem osoba chora dąży do wywołania także określonych symptomów u innych osób ze swojego otoczenia. Zaburzenie to zaliczane jest do zaburzeń osobowości, które jednak różni się od zaburzeń hipochondrycznych. Czasami słyszy się w mediach o rodzicach trujących własne dzieci , czy o dzieciach trujących swoich rodziców. Niestety patologiczne zachowania w przypadku zespołu Münchhausena są świadome, jednak bez świadomości celu jaki ma to osiągnąć. W hipochondrii z kolei chory, który stosuje zachowania symulujące robi to nieświadomie dla konkretnego celu lub korzyści.

Jak leczyć hipochondrię?

Jak wygląda leczenie hipochondrii ? Początkowo to błędne koło z którego trzeba znaleźć wyjście. Pojawia się też pytanie jak uzmysłowić pacjentowi, że jego problemy mają podłoże psychiczne. I to pytanie najczęściej stawia sobie lekarz rodzinny, który musi przekonać pacjenta do skorzystania z pomocy psychologicznej. W diagnostyce hipochondrii pomocny może być test na zaburzenia lękowe związane z lękiem o zdrowie określany mianem SOSPP. Zaproponowany test na hipochondrię zawiera 25 arkuszy i umożliwia ocenę stanu psychicznego badanego oraz ocenia ryzyko hipochondrii. W hipochondrii leczenie psychologiczne jest bowiem niezmiernie ważne i może pomóc w walce z nieuzasadnionym lękiem o swoje zdrowie.

 

Psychoterapia sposobem walki z hipochondrią 

Hipochondria jest zaburzeniem postrzegania swojego ciała i konieczne jest w leczeniu zastosowanie psychoterapii. W leczeniu hipochondrii na starcie kluczowe jest odwrócenie uwagi od uciążliwych dolegliwości oraz szczegółowy wywiad, który pozwoli odnaleźć przyczyny hipochondrii. Natomiast jest to rozwiązanie krótkoterminowe, bowiem terapia ma za zadanie nauczyć konstruktywnych sposobów radzenia sobie z lękiem, a nie unikanie problemu.

 

Zadaniem psychologa jest przede wszystkim wsparcie w radzeniu sobie z lękiem, jednak pacjent często traktuje to spotkanie jako element potwierdzenia, że cierpi na zaburzenia somatyczne. Istotnym elementem w tej trudnej relacji, jest utrzymanie pacjenta w terapii, która pomoże zapewnić mu normalne, codzienne funkcjonowanie.  Oprócz dotarcia do przyczyn hipochondrii istnieje również ryzyko zdiagnozowania współwystępującego zaburzenia, bowiem statystyki wskazują, że aż 80% osób cierpiących na hipochondrię ma do czynienia również z innymi problemami psychicznymi. Do takich współwystępujących zaburzeń można zaliczyć: zaburzenia nastroju, depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, lęk napadowy, lęk uogólniony czy zaburzenie osobowości. 
 

Hipochondria ma związek z występowaniem pewnych zachowań chorego, które potęgują jego nieuzasadniony lęk o zdrowie. Do takich zachowań zaliczyć można np.:

• poszukiwanie informacji na temat danej choroby,
   
• wykonywanie badań,
   
• obsesyjna obserwacja własnego ciała .

Inni hipochondrycy z kolei mogą unikać lekarzy, informacji, które dotyczą tematów zdrowotnych - jednak mianownikiem wspólnym jest stres i zniekształcenia poznawcze. W leczeniu hipochondrii zaleca się zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej, w której można stosować eksperymenty behawioralne. Przykładowo można zalecić w ramach terapii, aby hipochondryk spróbował odkładać wizyty u lekarza oraz by dokonał w tym czasie pomiaru swojego lęku. Ma to za zadanie uzmysłowić choremu jak dana sytuacja działa na jego stan psychiczny.  Jednym z eksperymentów może być prowadzenie dziennika natrętnych myśli, albo ustalenie częstotliwości sprawdzania ciała - takie stopniowe ograniczenia pokazują, że największy poziom lęku odnotowany jest w dni, w których wykonuje czynności oceniające stan zdrowia fizycznego. 
 

Oprócz zastosowania terapii poznawczo-behawioralnej pomocna może być terapia rodzin w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przyczyną hipochondrii ulokowaną w systemie rodzinnym.  Uzupełnieniem psychoterapii może być też leczenie farmakologiczne, jednak wizyta u lekarza psychiatry może być jedynie uzupełnieniem. Psychoterapia w aspekcie hipochondrii ma za zadanie zbudowanie nowego, konstruktywnego podejścia do choroby i nauka właściwych sposobów reagowania na nią. 


 

Literatura

Kocjan Janusz. Hipochondria (lęk o zdrowie): obecna konceptualizacja, klasyfikacja oraz podobieństwo do zaburzeń lękowych = Hypochondriasis (health anxiety): current conceptualization, classification and overlap with anxiety disorders. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(5):193-204. ISSN 2391-8306. DOI 10.5281/zenodo.1758

Barbara Stec-Szczęsna, Marek Żebrowski Zastosowanie terapii poznawczo- -behawioralnej w leczeniu lęku o zdrowie, tom 13, nr 2, 77–83,  2016 Via Medica Psychiatria