Szantaż emocjonalny - czym jest, jak sobie z nim radzić?

Szantaż emocjonalny to często stosowana forma manipulacji, która dotyka bardzo wrażliwych obszarów w naszym życiu.

Co ciekawe szantaż emocjonalny stosowany jest najczęściej w bliskich relacjach, w których osoby świetnie się znają i wiedzą jak umiejętnie szantażować drugą osobę, aby zrealizować swój cel.

Czym dokładnie jest szantaż emocjonalny i jak go umiejętnie rozpoznać ? Jak sobie radzić z emocjonalnym szantażystą ? Odpowiedzi uzyskasz w naszym artykule.
 

Czym jest szantaż emocjonalny - definicja

Często zadawane jest pytanie co to jest szantaż emocjonalny i jak rozpoznać szantaż emocjonalny oraz szantaż emocjonalny jak sobie radzić? Szantaż emocjonalny to technika manipulacji drugą osobą i wykorzystująca emocje ofiary do osiągnięcia własnych celów. Stosowanie szantażu emocjonalnego ma na celu osiągnięcie korzyści, która jest ważna dla osoby stosującej szantaż  i której to, według jej opinii, nie można osiągnąć w inny sposób. 

Definicja szantażu emocjonalnego, by mógł on zostać uznany jako szantaż, a warunek jego rozpoznania został spełniony mieści w sobie kilka następujących po sobie czynności:
 

• po pierwsze osoba szantażująca wysuwa wobec ofiary szantażu emocjonalnego żądanie, a więc to, co chce ona od niej uzyskać czy dostać,
   

• osoba szantażowana odczuwa wtedy duży opór, nie chce lub nie może spełnić żądania,
   

• szantażysta emocjonalny wywiera na osobie szantażowanej presję, poczucie winy, poczucie obowiązku i najczęściej wykorzystuje do tego relacje ich łączące,
   

• następnie osoba szantażująca stosuje również groźby wobec swojej ofiary szantażu emocjonalnego najczęściej w postaci np. groźby rozpadu związku,
   

• osoba szantażowana z obawy przed spełnieniem gróźb, po pewnym czasie ulega żądaniom,
   

• po jakimś czasie szantażysta powtarza szantaż już z innym żądaniem, a więc cała procedura rozpoczyna się od początku.
  
   

Jak rozpoznać szantaż emocjonalny

Skąd wiemy, że mamy do czynienia z szantażem emocjonalnym i jak rozpoznać szantaż emocjonalny? To tak naprawdę bardzo proste. Emocjonalny szantaż jest stosowany wobec osób najbliższych, a więc takich, które łączy relacja uczuciowa i to jest właśnie warunek konieczny, by można było mówić o szantażu emocjonalnym. Jeśli na kimś nam zależy, szantażysta może to wykorzystywać, by osiągać swoje cele. Jeżeli z kolei nie bylibyśmy związani emocjonalnie z szantażystą i by nam na nim nie zależało, to oczywiście taki szantaż nie mógłby się udać.

W jakich relacjach możemy spotkać się z szantażem emocjonalnym?

Jak zostało wyżej wspomniane z pojęciem szantażu emocjonalnego możemy spotkać się w relacjach osób, których łączy silna więź czy uczucie. Są to osoby sobie bliskie, a wręcz najbliższe jak np. dzieci w stosunku do rodziców, rodzice w stosunku do dzieci, partnerzy, małżonkowie, przyjaciele czy rodzeństwo. Stosowanie szantażu emocjonalnego może wystąpić po którejś ze stron we wszystkich relacjach, w których ludzi łączy zażyłość. Ta potężna forma manipulacji zacząć może się całkiem bezwiednie lub niewinnie. Jednak spełnianie żądań szantażysty tylko będzie utwierdzać go w przekonaniu, że może pozwolić sobie na takie zachowanie, a co najważniejsze, przynosi mu ono wiele korzyści. Korzyści mogą być po prostu materialne jak nowa zabawka czy drogi gadżet, ale też mogą to być np.: atrakcje, wycieczki czy wymuszenie określonego zachowania drugiej osoby. Czasami jednak chodzi o uzależnienie od siebie partnera i o chęć posiadania nad nim władzy. 
 

Cechy osób, które najczęściej padają ofiarą szantażu emocjonalnego:

• mało asertywne,

• z niskim poczuciem własnej wartości,

• nieśmiałe,

• introwertyczne,

• z potrzebą akceptacji przez otoczenie,

• odczuwające lęk przed złością.

Jak można rozpoznać szantażystę emocjonalnego? Jakie są osoby stosujące szantaż emocjonalny? Przede wszystkim warto podkreślić, że istnieją cztery typy szantażystów:

• prokurator - najczęściej spotykany typ emocjonalnego szantażysty, który po prostu wysuwa wobec swojej ofiary żądania i nie znosi sprzeciwu. Ten typ działa klasycznie- opór wobec jego żądań i niespełnienie ich spotka się z konsekwencjami. Jest agresywny lub stosuje groźby. 
   

• biczownik - za niespełnienie jego oczekiwań grozi zrobieniem sobie krzywdy, tym samym wpędza swoją ofiarę w poczucie winy. Biczownik to często świetny aktor czym często powoduje u osoby szantażowanej wyrzuty sumienia. Spełnienie gróźb biczownika raczej nigdy nie będzie miało miejsca i tak naprawdę nie chce on sobie zrobić nic złego,
   

• cierpiętnik - demonstruje swoje niezadowolenie i daje do zrozumienia, że tylko spełnienie jego próśb poprawi sytuację i jego samopoczucie. Stawia się w roli ofiary, chce, by czytano w jego myślach i tak manipuluje uczuciami szantażowanych przez niego osób, że te, motywowane wyrzutami sumienia, spełniają jego prośby,
   

• kusiciel - znakomicie kusi i obiecuje wszystko, co chce usłyszeć druga osoba. Nagrody są niezwykle kuszące, a nieposłuszeństwo spotyka się z ich oddaleniem. Kusiciel nie daje nic za darmo, wszędzie widzi okazję do uzyskania czegoś dla siebie. 

Szantaż emocjonalny w związku

Szantaż emocjonalny w związku zdarza się najczęściej w toksycznych relacjach. Stosowanie tego rodzaju manipulacji może nawet prowadzić do przemocy fizycznej.  Jednak stosowanie tych technik manipulacji drugą osobą może wystąpić również w normalnych związkach opartych na zdrowych relacjach. Ważne, by w porę zareagować na takie zachowanie i wyznaczyć szantażyście jasne granice. W związku, szantażysta emocjonalny wykorzystuje miłość osoby szantażowanej dla osiągnięcia własnych korzyści. Postrzega on jej miłość jako wyraz słabości i coś z czego może czerpać profity dla siebie. 

Szantaż emocjonalny w związku ma na celu wymuszenie pewnych zachowań u partnera tak, by go sobie podporządkować. Szantażysta wysuwa swoje żądania w taki sposób, że wzbudza on w nim poczucie winy lub obawę, że jeśli ich nie spełni to ich związek się rozpadnie. Zdarza się również, że grozi partnerowi zrobieniem sobie krzywdy, a czasem nawet, bardzo teatralnie daje mu pokaz tego do czego jest zdolny, jeśli nie uzyska tego, czego oczekuje. Robi to po to, by pokazać, że mówi poważnie, choć tak naprawdę wcale nie chce zrobić sobie nic złego. Jego zachowanie ma raczej na celu podporządkowanie sobie drugiej osoby i uzależnienie jej od siebie.

 

Jakie są symptomy świadczące o tym, że w związku dochodzi do szantażu emocjonalnego?
 

• obrażanie się na partnera i nieodzywanie, dopóki ten nie zmieni swojego zdania,

• wzbudzanie w partnerze poczucia winy,

• teatralne okazywanie niezadowolenia i cierpienia,

• manipulacja decyzjami partnera,

• groźby lub zastraszanie.

Emocjonalny szantaż w związku przybiera różne formy. Często szantażyści emocjonalni oczekują, że partner zerwie znajomość z konkretną osobą, zrezygnuje z pracy zawodowej albo zgodzi się na coś, czego druga osoba bardzo pragnie. Szantażysta wykorzystuje miłość jako słabość drugiej osoby, a ta, nie chcąc stracić tego uczucia spełnia jego żądania. 
 

Jakie słowa można usłyszeć od szantażysty emocjonalnego w związku? Szantaż emocjonalny przykłady:
 

• ” jeśli mnie kochasz to….”

• “ jak mnie zostawisz to się zabiję…”

• “zrobię to dla ciebie, jeśli ty…”

• “nie odezwę się do ciebie, dopóki ty…”

• “przez to, że nie chcesz się zgodzić boli mnie serce…”
   

To są oczywiście tylko niektóre stwierdzenia, ale pokazują w jak wielu sytuacjach w związku może wystąpić szantaż emocjonalny. 

Szantaż emocjonalny rodziców do dziecka

 

Szantaż emocjonalny ze strony rodziców do dziecka stosowany jest najczęściej, kiedy dziecko zaczyna dorastać lub jest już dorosłe. Ten rodzaj szantażu emocjonalnego często bierze się z lęku przed samotnością i nieuniknionym zamknięciem pewnego etapu życia. Ponadto rodzice często też wychodzą z założenia, że przez swoje doświadczenie, wiedzą lepiej co będzie dobre dla ich dzieci. Taki szantażysta- rodzic wykorzystuje to, że dziecko liczy się z jego zdaniem i nie będzie obojętne na jego “prośby”. Często również korzysta z wzbudzenie wyrzutów sumienia u dziecka, czym doprowadza go do poczucia winy, a w efekcie kieruje do postępowania zgodnie z wolą rodzica. Takie zachowanie niestety niszczy właściwe relacje między nimi - dziecko co prawda postąpi tak jak według rodzica należy postąpić, ale jednocześnie będzie odczuwało frustrację i złość.

Szantaż emocjonalny rodziców wobec dzieci najczęściej dotyczy wyboru przez nich szkoły, drogi zawodowej, wyprowadzki z domu i wyboru miejsca zamieszkania, wyboru partnera czy nawet sposobu spędzania wolnego czasu. Zdarza się, że ma on miejsce nawet po tym, jak dzieci wyprowadzą się już z domu. Rodzice szantażyści emocjonalni chcą cały czas mieć kontrolę nad swoim dzieckiem, ale czasem wykorzystują też szantaż by spełnić swoje ambicje.
 

Szantaż emocjonalny przykłady:

• “nie poradzę sobie sam jeśli się wyprowadzisz”

• “wpędzisz mnie do grobu jak będziesz się z nią/nim zadawał”

• “przez to co zrobiłeś znów czuję się gorzej”

Szantaż emocjonalny dziecka do rodziców

Oczywiście nie tylko rodzice stosują tę potężną formę manipulacji. W wielu rodzinach jest odwrotnie i występuje szantaż emocjonalny dzieci wobec rodziców. Małe dzieci najczęściej robią to nieświadomie, ale większe dzieci lub nastolatkowie dobrze już wyczuwają, w jakich sytuacjach i który z rodziców ulegnie ich żądaniom. Jeśli nie dostaną tego czego chcą to płaczą, dramatycznie wykazują swoje niezadowolenie - często w miejscach publicznych, skarżą się do innych bliskich osób, powodują u rodziców wyrzuty sumienia. Szantaż emocjonalny dziecka do rodziców dotyczy zarówno rzeczy materialnych jak zakupu zabawek czy elektroniki, ale też ma na celu wymuszenie pewnych zachowań rodziców jak np.: dostanie zgody na późne wyjście z domu czy wyjazdu na wycieczkę.
 

Szantaż emocjonalny w pracy

Również w miejscu pracy możemy spotkać się z szantażem emocjonalnym. Owszem, z szefem nie łączy nas relacja uczuciowa, ale jest to z kolei relacja na której często nam zależy. I właśnie to może zostać przez szefa wykorzystywane. Szantaż emocjonalny w pracy może przybierać formę obietnicy awansu lub podwyżki w zamian za poświęcenia, które wykraczać mogą poza obowiązki wynikające z danego stanowiska pracy. Taki szef jest wtedy typowym szantażystą kusicielem- chwali starania pracownika, ale nigdy ich nie wynagradza. 
 

W tym przypadku można się spotkać z podobnymi zdaniami:
 

• “jeśli mi nie pomożesz to mnie zwolnią”

• “nie poradzę sobie bez twojej pomocy”

• “jeśli się ze mną nie zamienisz dniówkami, będę mieć kłopoty”
  
   

Jak reagować i radzić sobie z szantażem emocjonalnym?

Zdarza się, że szantażysta emocjonalny nie wie, że szantażuje osobę na której jej zależy. Jednak niestety bardzo często robi to świadomie, tak, by jak najwięcej skorzystać na relacji, która ich łączy. 

Najważniejsze, by w porę zauważyć, że zachowanie drugiej osoby to szantaż emocjonalny
i jak najszybciej postawić temu zachowaniu granice.
 

Co robić w przypadku padnięcia ofiarą szantażu emocjonalnego? Często pytacie “szantaż emocjonalny jak sobie radzić?”, więc prezentujemy praktyczne wskazówki:
 

• asertywnie określić swoje zdanie w danej sprawie, oraz jasno zakomunikować swój punkt widzenia,
   

• w razie presji ze strony szantażysty odsunąć decyzję w czasie. Można ją wtedy dokładnie przemyśleć i przeanalizować jej konsekwencje (może się zdarzyć, że zgodzimy się na pewien kompromis lub pójdziemy na ustępstwa),
   

• stawiać wyraźne granice jeśli zachowanie, które oczekuje od nas szantażysta nie jest zgodne z naszym sumieniem,
   

• ważne jest wypracowanie asertywności, wyrażanie swoich odczuć w związku z szantażem,
   

• podjęcie próbę rozmowy na temat przedmiotu szantażu, i metod na znalezienie rozwiązania sytuacji,
   

• by radzić sobie z szantażem emocjonalnym trzeba też jasno komunikować swoje potrzeby i emocje,
   

• jeśli zawiodą inne metody, a szantażowanie wchodzi na poziom toksyczny i niszczy relacje pomiędzy osobami warto skorzystać z terapii; uczy to odpowiedniej komunikacji i budowania relacji opartej na wzajemnym szacunku i uwzględnianiu potrzeb drugiej osoby.

Pojęcie szantażu emocjonalnego dotyka wielu z nas, a może nawet dotknęło każdego z nas. Czy jest to tylko niewinne zachowanie małego dziecka, czy coś, co wchodzi już na poziom toksyczny to zawsze warto reagować. Być może emocjonalni szantażyści nie zdają sobie sprawy, że ich zachowanie jest szantażem emocjonalnym, bo nikt nigdy im tego jasno nie zakomunikował. W takich sytuacjach wystarczy otwarta, szczera rozmowa oraz jasne wyznaczenie swoich granic. Często potrzebna i bardzo pomocna okazać może się właśnie psychoterapia. Jednak jeśli tkwimy w związku z szantażystą emocjonalnym i wszystkie metody na zmianę jego zachowania okazały się nieskuteczne to znaczy, że prawdopodobnie funkcjonujemy w związku toksycznym i jedynym wyjściem będzie zakończenie tej relacji. Szantaż emocjonalny zawsze niesie ze sobą negatywne konsekwencje oraz niszczy relacje i bliskość z drugim człowiekiem, dlatego istotna jest właściwa reakcja. 
 

Literatura
 

Forward, S., Frazier, D., & Trzebiatowska, M. (2007). Szantaż emocjonalny. Gdánskie Wydawn. Psychologiczne.

Gutheil, T. G. (2005). Boundaries, blackmail, and double binds: a pattern observed in malpractice consultation. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law Online, 33(4), 476-481.

Cygan, A. (2013). Przemoc psychiczna wobec partnerki w związkach intymnych. Państwo i Społeczeństwo, 13(3), 31-51.

Krok, K. D. (2007). Strategie rozwiązywania konfliktów w systemie rodzinnym.