Jak sobie radzić z chorobliwym wstydem ?

Wstydzimy się na ogół od najmłodszych lat. Uczucie wstydu najczęściej kojarzone jest z oblewającym nas rumieńcem na twarzy, którego nie sposób ukryć. Wstyd jest naturalną emocją, która charakterystyczna jest dla każdy z nas.

Czy jednak powinniśmy się wstydzić naszego wstydu? Często jest tak, że uczucie wstydu zaczyna dominować w naszym życiu.

Dlatego pytanie jak radzić sobie z chorobliwym wstydem, który nas paraliżuje? Czy jest szansa pozbyć się uczucia wstydu raz na zawsze i panować nad tym uczuciem w sposób satysfakcjonujący?
Zapraszamy po więcej do artykułu.

Spis treści:

Wstyd czym jest - definicja wstydu?

Na pytanie co to jest wstyd możemy odpowiedzieć w prosty sposób, że jest to naturalna emocja i reakcja organizmu, która mówi nam, że coś wprawiło nas w zakłopotanie, ponieważ nie wypadło tak jak chcieliśmy. Chcąc wytłumaczyć co to jest wstyd w rozumieniu psychologii możemy zdefiniować tę emocję jako nieprzyjemny stan czy upokarzające uczucie, związane ze świadomością własnych braków, które dodatkowo napawają nas lękiem przed oceną.

Wstyd jako definicja emocji oznaczać będzie również uczucie skrępowania, które zmienia fizjologię naszego organizmu oraz przejawia się w zmienionej dynamice naszego ciała. Wstyd w psychologii określany jest stanem, w którym się kurczymy, tak jak byśmy chcieli się schować czy potocznie nazywając to “zapaść pod ziemię”.

Poczucie wstydu jest też ważną informacją o tym, że mamy swoje granice – nie wszystko wiemy, nie we wszystkim jesteśmy idealni i nie wszystko nam się udaje. Zdrowy wstyd jest nam potrzebny, ponieważ chroni nas przed nadmierną pychą oraz pozwala poznać nam nasze braki, a tym samym być motorem do zmiany na lepsze i motywatorem do pracy nad sobą. Wstyd jako definicja zdrowego stanu każdego człowieka pozwala nam przede wszystkim na naturalny rozwój dlatego też nie powinniśmy go odrzucać. Ważne jest rozpoznanie i zrozumienie kiedy odczuwamy wstyd jako zdrową reakcję, a kiedy jest on nadmiernym stanem przekraczającym zdrowe granice w naszym organizmie.

Bardzo ważną funkcją wstydu jest to, że pokazuje nam nasze intymne i bardzo delikatne obszary, których wcale nie chcemy ujawniać, ponieważ odsłoni to „gorszą” wersję nas. Poczucie wstydu mówi nam przecież o tym, że coś chcemy ukryć i nie powinniśmy tego pokazywać innym, ponieważ uznajemy to za cechę mało akceptowalną przez otoczenie.

Z poczuciem wstydu związane jest to, co uważamy w sobie za „złe”, „gorsze” od innych czy całkiem „niewłaściwe” względem naszego punktu odniesienia.

czego się wstydzimy ?

Poczucie wstydu pojawia się wtedy, gdy czujemy, że w zawiedliśmy, zrobiliśmy coś niewłaściwego, co jest nieakceptowalne społecznie, a w dodatku inni nas za to oceniają. Pojęcie porażki możemy ulokować niedaleko “wstydu”, ponieważ właśnie w wyniku porażki bardzo często odczuwamy wstyd. Wstydzimy się za siebie, za swoje reakcje i swoje czyny, które uznajemy za niewłaściwe według własnej oceny. Z poczuciem wstydu mamy do czynienia, kiedy na światło dzienne zostają wyciągnięte nasze cechy i fakty o nas, które najchętniej chcielibyśmy ukryć przed całym światem.

Uczucie wstydu jest emocją, której nie sposób ukryć – gdy się wstydzimy najczęściej oblewa nas rumieniec, a nasza mimika twarzy przybiera wtedy charakterystyczną postać. Co ciekawe uczucie wstydu określane jest mianem „emocji twarzy” ponieważ to właśnie twarz jest jedyną częścią ciała, gdzie wstyd się uwidacznia.

Wstyd, a poczucie wartości

Wstyd zaliczamy do tzw. emocji samoświadomościowych, czyli takich których uczymy się w toku naszej socjalizacji. Wstyd jako emocja rozwija się wraz z naszym dojrzewaniem psychicznym, podczas którego uczymy się tego, co jest właściwe i akceptowalne, a co już niekoniecznie. Tym samym zdobywamy wiedzę na temat tego, czego powinniśmy się wstydzić. Emocje samoświadomościowe to te, które w przeciwieństwie do emocji podstawowych, takich jak: radość, złość czy strach pojawiają się w życiu człowieka znacznie później i wymagają aktywności złożonych mechanizmów psychologicznych. Wstyd jako emocja samoświadomościowa odnosi się do poczucia własnego Ja, w kontekście sytuacji, która wywołała wstyd własnych zasobów.

To czym jest wstyd możemy rozważać również na gruncie poczucia własnej wartości.Można powiedzieć, że poczucie wstydu zjada nas od środka, tym samym dotykając naszego fundamentu jakim jest nasza wewnętrzna wartość. Głębokie poczucie wstydu, które mocno zakorzeniło się w naszej głowie już od najmłodszych lat trwale uszkadza nie tylko naszą samoocenę, ale również poczucie naszej tożsamości, przekładając się tym samym na nasze relacje z otoczeniem.

Gdy wstydzimy się samego siebie odnosić się to może zarówno do sfery naszego wyglądu jak i do naszego zachowania czy posiadanych umiejętności lub nawet statusu społecznego. Wstydzimy się tam, gdzie odczuwamy braki lub w obszarach, w których mamy jakiś krępujący nas niedosyt.

Poczucie wstydu związane może być ze złymi ocenami, odczuwanymi emocjami, krzywym nosem czy nawet z rodziną – to pokazuje jak obszerna może być płaszczyzna której dotyka wstyd.

Wstydzić się siebie to jak jechać przez życie na zaciągniętym hamulcu ręcznym. Wstydzenie się siebie i tego kim jesteśmy może prowadzić do całkowitego zaburzenia obrazu własnej osoby oraz do głębokich problemów z własną wartością. Wstydzenie się siebie będzie zawsze w opozycji do kochania siebie, które to z kolei jest warunkiem zdrowego rozwoju psychicznego.

Wstyd również często traktowany jest zamiennie z emocją jaką jest poczucie winy, ponieważ stany te posiadają jeden wspólny rdzeń - odnoszą się do porażki, osłabiają nasze poczucie własnej wartości oraz mówią o tym, że z czegoś jesteśmy niezadowoleni i czujemy się z tym źle.

Wstyd może prowadzić do stanu jakim jest poczucie upokorzenia – które odznacza się komunikatem w stylu: nie jestem godny miłości. Człowiek upokorzony czuje się jak pokonany.

Wstyd i żal – jak jedno współgra z drugim

Wstyd i żal są to emocje rozłączne, które jednak często mogą występować w podobnych sytuacjach. Więc czym jest wstyd a czym żal? Jak już wspomniano wstyd łączy się z uczuciem porażki, której doświadczyliśmy na gruncie naszego życia. Często więc po porażce możemy oprócz wstydu doświadczać również takiej emocji jaką jest żal.

Emocje te jednak są różne – wstyd odnosi się najczęściej do samego siebie lub szkody jaką ponieśliśmy, obniżając poczucie własnej wartości i naszą samoocenę oraz akcentując naszą ułomność na jakimś polu. Uczucie żalu natomiast najczęściej będzie wynikiem refleksji w odniesieniu do tego, że sprawiliśmy komuś innemu przykrość lub przyczyniliśmy się do czyjegoś cierpienia.

Mówimy, że kogoś nam jest żal mając na myśli jego własne nieszczęście. Żal często wiąże się z tym, że to my przyczyniliśmy się do sprawienia komuś cierpienia, dlatego też wynika on z pewnej oceny własnego postępowania i jego konsekwencji.

Zatem wstyd może skłaniać nas do pracy nad sobą, aby unikać porażek odnoszonych do nas samych, natomiast żal będzie motywował nas do zmiany postępowania względem innych lub będzie wpływał na udzielenie wsparcia i pomocy.

Poczucie wstydu, a płeć

Jeśli chodzi o przeżywanie wstydu w zależności od płci to emocja ta dotyka tak samo często kobiety jak i mężczyzn. Jednak u każdej z płci nieco inaczej może ona się objawiać, zarówno w zachowaniu jak i ekspresji przez ciało. Każda z płci będzie wstyd starała się inaczej maskować oraz regulować go za pośrednictwem innych emocji. Jednak niezależnie od płci toksyczny wstyd najczęściej rozwija się u osób z niskim poczuciem własnej wartości, które już od dziecka mają zaburzony obraz własnej osoby oraz wychowywały się w środowisku, które wzmacniało poczucie wstydu względem siebie. Na rozwój toksycznego wstydu wpływa również częste zawstydzanie dziecka publicznie poprzez komunikaty które brzmią na przykład: „ Babciu, czy Ty wiesz, że nasz Jaś nie chce myć zębów?”

Poczucie wstydu u kobiet

Czym jest wstyd u kobiet? Wstyd u kobiet często miesza się z poczuciem winy. W sytuacji porażki najpierw odczuwany może być wstyd, natomiast dopiero w jego następstwie pojawiać się może poczucie winy. To z kolei wiąże się z odczuwaniem intensywnego smutku. Kobiety również o wiele częściej swój wstyd starają się maskować za pomocą natłoku głów lub nadmiaru gestykulacji.

Poczucie wstydu u mężczyzn

W przypadku mężczyzn poczucie wstydu związane jest z gniewem. W momencie zawstydzenia, u mężczyzny automatycznie włącza się emocja taka jak złość czy gniew. Mężczyźni z reguły nie tolerują u siebie poczucia słabości czy porażki dlatego też w momencie gdy pojawia się wstyd czują złość względem siebie za poczucie bycia niewystarczającym. Dlatego też u mężczyzn poczucie wstydu łączy się agresją, która przejawia się zarówno w mowie jak i w czynach.

Konsekwencje wstydu

Jeśli odczuwamy wstyd zbyt intensywnie na co dzień i nie umiemy sobie z nim poradzić, potrafi to przynieść wiele negatywnych skutków. Jako konsekwencje wstydu możemy wymienić:

obniżenie poczucia własnej wartości,
zaburzony obraz własnej osoby,
kłopoty w relacjach interpersonalnych, w tym w związkach miłosnych,
problemy ze zbliżeniem do drugiej osoby, w tym z odsłonięciem w relacji,
zahamowanie w okazywaniu prawdziwych uczuć i emocji,
maskowanie złości i negatywnych relacji,
wycofanie z wchodzenia w relacje z innymi,
fobie społeczne.

Konsekwencje wstydu przede wszystkim przekładają się na nasze życie społeczne i mogą osłabiać jakość naszych relacji z innymi osobami.

Czy i jak leczyć poczucie wstydu?

To jak radzić sobie ze wstydem jest kluczowym pytaniem wśród osób, które nie tylko mają kłopot z chronicznym wstydem, ale również, które odczuwają wstyd w konkretnych sytuacjach i chciałyby nauczyć się nad nim panować. Biorąc pod uwagę jak wstyd może upośledzić nasze właściwe, codzienne funkcjonowanie warto rozważyć podjęcie psychoterapii, która pozwoli poradzić sobie z poczuciem wstydu.

Wielu rodziców zastanawia się również jak radzić sobie ze wstydem u dzieci, które przejawiają chroniczny wstyd nie pozwalający im normalnie funkcjonować. Zdrowy wstyd jest naturalnym etapem rozwoju każdego dziecka, jednak nadmierne odczuwanie wstydu może zahamować wręcz rozwój i przyczynić się do wielu negatywnych skutków. Chroniczny wstyd u dzieci może być problemem szczególnie na przestrzeni rozwoju umiejętności społecznych i zawierania kontaktów w przedszkolu czy szkole.

Dzięki psychoterapii możemy dojść do źródeł naszego wstydu i przepracowania tych doświadczeń. To pomoże nam do skonfrontować się z trudnymi sytuacjami z naszego życia i przepracować nasze głębokie poczucie wstydu. Dzięki terapii możemy również zmierzyć się z naszymi wstydliwymi obszarami, a to pozwala na osłabienie ich destrukcyjnego oddziaływania na nas, ponieważ to co poznane przestaje być straszne i groźne.

W leczeniu wstydu bardzo ważne jest uświadomienie sobie swoich własnych błędnych i często irracjonalnych przekonań, dzięki czemu zyskujemy nową jakość patrzenia na swoje życie. W procesie terapii zyskujemy również umiejętność rozmowy z wewnętrznym krytykiem, przez co potrafimy odpierać destrukcyjne komunikaty wewnętrzne. Dzięki psychoterapii możemy nauczyć się dbać o nasze poczucie własnej wartości, między innymi w kwestii zwalczania negatywnych wzorców myślenia i zachowania.

Literatura

Albiński, R., Kleszczewska-Albińska, A. Wstyd i poczucie winy w teorii i badaniach, Psychologia jakości życia, tom 8(nr1), 2009, str. 83-100.

Joanna Górska. "Wstyd jako emocja wywoływana społecznie". Societas/Communitas 14 (2):177-190

Wstyd - czym jest uczucie wstydu i jak sobie z nim poradzić