Terapia schematów - na czym polega?

Na czym polega terapia schematów i czym się charakteryzuje w podejściu terapeutycznym?

Poznaj założenia terapii schematów, a także uzyskaj praktyczne informację do kogo jest przede wszystkim kierowana.

Znacznie więcej o terapii schematów, jej możliwościach terapeutycznych i zastosowaniu w niniejszym artykule.

 

Czym jest terapia schematów

Terapia schematów została opracowana w latach 90. przez amerykańskiego psychologa Jeffrey'a Younga i jego współpracowników. Twórca terapii schematów Jeffrey Young pracował wówczas w Institute of Cognitive Therapy w Filadelfii, a następnie założył Centrum Terapii Schematów w Nowym Jorku. Terapia schematów wywodzi się z nurtu terapii poznawczo-behawioralnej, jednakże zawiera w sobie elementy terapii psychodynamicznej i humanistycznej.
 

To co odróżnia terapię schematów od terapii poznawczo- behawioralnej to przede wszystkim to, że terapia schematów jest mocniej nastawiona na emocje niż na zmianę sposobu myślenia. Dodatkowo, terapia schematu ma bardziej holistyczne podejście niż terapia poznawczo behawioralna. Skupia się ona nie tylko na objawach, ale też i przyczynach, które wywołują dane problemy.

 

Twórca terapii schematów Jeffrey Young wyróżnił aż 18 schematów zachowań, które podzielił na 5 obszarów.

Obszar I - rozłączenie i odrzucenie - ten obszar obejmuje schematy związane z poczuciem izolacji społecznej i odrzucenia. Ludzie z tymi schematami często czują się jako osoby porzucone, niechciane i niepasujące do reszty społeczeństwa. Często wychodzą z założenia, że są sami w swoich problemach, i nie chcą lub nie są w stanie szukać pomocy u innych. Terapia schematów skupia się na rozwijaniu umiejętności budowania zdrowych relacji i nauczeniu pacjentów, jak radzić sobie z odrzuceniem i izolacją. Dodatkowo, przez obawę przed odrzuceniem, nie umieją stworzyć trwałych, satysfakcjonujących związków,

Obszar II - brak dokonań, bezradność, osłabiona autonomia - ludzie z tymi schematami często odczuwają poczucie bezradności i bezwartościowości. Widzą swoje życie jako serię niepowodzeń, a ich doświadczenia potwierdzają negatywne przekonania o sobie. Nie umieją działać samodzielnie, nie umieją podejmować autonomicznych decyzji, potrzebują ciągłego wsparcia i pomocy innych, nawet w prostych sprawach. Dodatkowo nie umieją wyrażać swoich potrzeb, ponieważ boją się krytyki. 

Obszar III- nadmierna zależność, potrzeba uznania - ten obszar obejmuje schematy związane z nadmierną zależnością od innych oraz z nadmierną potrzebą uznania. Ludzie z tymi schematami często uciekają się do manipulacji lub wykorzystywania innych, aby uzyskać to, czego pragną. Terapia schematów skupia się na rozwijaniu umiejętności budowania zdrowych związków, nauczenia pacjentów radzenia sobie z poczuciem lęku przed odrzuceniem oraz uczenia, jak uzyskać uznanie i akceptację w sposób zdrowy, a także konstruktywny.

Obszar IV- nadmierna ochrona, kontrola - ten obszar obejmuje schematy związane z potrzebą nadmiernej ochrony i kontroli nad otoczeniem. Ludzie z tymi schematami często mają trudności w budowaniu trwałych związków lub z wypoczynkiem, ponieważ czują się nieswojo, kiedy nie kontrolują otoczenia. Terapia schematu skupia się na rozwijaniu umiejętności zaufania innym, nauczeniu pacjentów radzenia sobie z poczuciem braku kontroli oraz na pracy nad przezwyciężeniem traum i przeszłych doświadczeń, które mogą wpłynąć na potrzebę kontroli.

Obszar V - uzależnienie, samonapędzanie - ten obszar obejmuje schematy związane z uzależnieniem od substancji, ale także od ludzi, pracy, jedzenia, zakupów lub innych działań, które mogą stanowić ucieczkę od trudnych emocji lub trudności życiowych. Ludzie z tymi schematami często mają trudności w kontrolowaniu swojego zachowania, a ich życie może stać się niestabilne. Terapia schematów skupia się na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z emocjami i trudnościami życiowymi w sposób zdrowy i konstruktywny. Ważnym elementem terapii jest także rozpoznanie i praca z emocjami, które leżą u podłoża uzależnień.

Założenia terapii schematów

Główne założenie terapii schematu opiera się na tym, że każda osoba w swoim myśleniu i zachowaniu kieruje się pewnymi schematami. Schematy to są wewnętrzne struktury poznawcze, które kształtują nasze myśli, emocje i zachowania w sposób stały, a także powtarzalny w różnych sytuacjach życiowych.

 

Jeśli jednak sposób wychowania od wczesnego dzieciństwa oraz otaczająca nas rzeczywistość nie były dla nas łaskawe to możemy mieć w swoim życiu więcej schematów negatywnych/ dezadaptacyjnych niż tych pozytywnych.
 

Terapia schematów to forma psychoterapii, która skupia się na identyfikacji i zmianie tych negatywnych schematów oraz emocji i zachowań z nimi związanych. 

Schematy, jak już zostało wyżej wspomniane, wynikają z doświadczeń z przeszłości, w szczególności z doświadczeń związanymi z relacjami z bliskimi osobami w dzieciństwie, a więc z rodzicami, z rodzeństwem, z dziadkami czy innymi osobami w bliskim otoczeniu. Na wykształcenie się schematów wpływ mają też nasze relacje z rówieśnikami, oraz ogólne otoczenie w którym dorastaliśmy. Doświadczenia te mogą prowadzić do powstania schematów, takich jak np. schemat odrzucenia, niskiego poczucia własnej wartości czy nadmiernej samokrytyki.

A co to są tryby schematów?

Tryby schematów to połączenie określonych schematów emocjonalnych, które występują jednocześnie i wzajemnie na siebie wpływają, tworząc swoisty tryb funkcjonowania. Tryby schematów mogą powstać, gdy pacjent przeżywa wiele różnych schematów emocjonalnych w jednym czasie lub w konkretnej sytuacji.

Przykładowo, jeśli pacjent cierpi na schemat odrzucenia, może to prowadzić do pojawienia się innych schematów emocjonalnych, takich jak schemat bezradności, schemat nieodpowiedzialności lub schemat nadwrażliwości na krytykę. Te schematy emocjonalne w połączeniu mogą utworzyć tryb schematu odrzucenia, który wpływa na sposób myślenia, odczuwania i zachowania pacjenta w konkretnych sytuacjach.

 

Terapia schematów wykorzystuje różne techniki terapeutyczne, takie jak terapia poznawczo- behawioralna, terapia emocjonalna czy terapia psychodynamiczna, aby pomóc pacjentowi w identyfikacji i zmianie negatywnych schematów oraz w kształtowaniu bardziej zdrowych i funkcjonalnych przekonań, emocji, a także zachowań.

Terapia schematów opiera się na kilku założeniach:

• schematy to wewnętrzne struktury poznawcze, które powstają na skutek powtarzających się doświadczeń z przeszłości, szczególnie w dzieciństwie,
   

• negatywne schematy wpływają na myśli, emocje i zachowania pacjenta w sposób stały i powtarzalny w różnych sytuacjach życiowych,
   

• negatywne schematy utrudniają adaptację do zmieniających się okoliczności życiowych i prowadzą do trudności interpersonalnych,
   

• praca nad zmianą schematów wymaga uważnego analizowania i zrozumienia pochodzenia oraz funkcjonowania tych schematów, a także pracy nad przekształceniem negatywnych przekonań w bardziej pozytywne i funkcjonalne,
   

• terapia schematu wymaga pracy z emocjami, które są związane z negatywnymi schematami, a także pracy nad zmianą zachowań, które wynikają z tych schematów,
   

• terapeuta w terapii schematów odgrywa aktywną rolę, jest empatyczny i otwarty na doświadczenia pacjenta oraz dostosowuje podejście terapeutyczne do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Celem terapii schematu jest zmiana negatywnych schematów, które utrudniają funkcjonowanie pacjenta, poprzez ich identyfikację, zrozumienie, a następnie pracę nad przekształceniem ich w bardziej pozytywne i funkcjonalne. Terapia schematów może pomóc pacjentom w osiągnięciu większej samoakceptacji, zdrowych relacji interpersonalnych i większej satysfakcji z życia.

Komu polecana jest terapia schematów?

Terapia schematów może być z satysfakcją wykorzystywana w przypadku wielu problemów i zaburzeń. 

Komu i w jakich przypadkach polecana jest terapia schematów? Przede wszystkim kierowana jest do osób, które mają :

• niską samoocenę i niskie poczucie własnej wartości - terapia schematu będzie idealna dla osób, które dostrzegają w sobie jedynie wady, a nie widzą żadnych zalet, porównują się z innymi i w tych porównaniach zawsze wypadają gorzej, nie są z siebie zadowoleni,
   

• trudność w nawiązywaniu i budowaniu stałych relacji z innymi ludźmi - brak zaangażowania, szybkie znudzenie drugą osobą lub nadmierna zazdrość,
   

• negatywne wzorce w relacjach, skłonność do wchodzenia w toksyczne związki i trwania w nich pomimo krzywd z drugiej strony,

• nieustanne poświęcanie się dla innych osób kosztem swoich potrzeb - to dobra forma terapii dla osób, które zaniedbują swoje uczucia i potrzeby emocjonalne, by “służyć” innym,
   

• brak asertywności - również wiąże się z brakiem umiejętności stawiania granic i przedstawiania swoich racji oraz potrzeb,
   

• drażliwość, niepokój, nieumiejętność kontroli swoich emocji,
   

• ciągle, podobne problemy w szkole lub w pracy (mimo przykładowo zmiany pracy lub szkołę),

Terapia schematów jest zalecana, gdy pacjent ma trudności w radzeniu sobie z powtarzającymi się problemami emocjonalnymi i interpersonalnymi, które utrudniają funkcjonowanie w codziennym życiu. Terapia schematów jest szczególnie wskazana, gdy te problemy wynikają z negatywnych schematów, które zostały wykształcone w przeszłości.
 

Terapia schematów jest również pomocna dla osób, które doświadczyły trudnych wydarzeń w przeszłości, takich jak objawy traumy, nadużycia emocjonalne, fizyczne lub seksualne, a także dla tych, którzy chcą pracować nad zwiększeniem samoświadomości i rozwojem osobistym.

Kiedy zalecana jest terapia schematów?

Terapia schematów jest zalecana osobom cierpiącym na różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne i psychologiczne, szczególnie w leczeniu zaburzeń osobowości takich jak:

• zaburzenie osobowości borderline (BPD),
   

• zaburzenia osobowości unikowej (AVPD),
   

• zaburzenie osobowości narcystycznej (NPD),
   

• dla osób z zaburzeniami osobowości zależnej (DPD),
   

• zaburzenia lękowe, takie jak zespół lęku napadowego, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD), zaburzenia lękowe związane z traumą (PTSD),
   

• depresja,
   

• dla leczenia zaburzeń odżywiania, takich jak bulimia, anoreksja 

Terapia schematów może również być stosowana jako uzupełnienie innych form terapii, takich jak terapia poznawczo behawioralna (CBT), gdy ta metoda nie przynosi oczekiwanych rezultatów/
 

Terapia schematów jest zalecana, gdy pacjent jest gotów do pracy nad swoimi problemami i zaangażuje się w terapię, ponieważ wymaga to czasu, zaangażowania i cierpliwości. Zaleca się, aby pacjenci byli otwarci na nowe sposoby myślenia i zachowania oraz chętni byli do eksploracji swojego wnętrza, a także przeszłości.

Terapia schematów u dzieci i młodzieży

Terapia schematów może być stosowana u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, chociaż wymaga to nieco zmodyfikowanej techniki w porównaniu z terapią dla dorosłych. Terapia schematów dla dzieci i młodzieży skupia się na identyfikowaniu negatywnych schematów, które wpływają na ich zachowanie i nauczanie zdrowych strategii radzenia sobie.

Terapia schematów dla dzieci i młodzieży może być pomocna w przypadku zaburzeń emocjonalnych, takich jak zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia zachowania i zaburzenia jedzenia, a także w przypadku trudności w relacjach z rówieśnikami, w szkole i w rodzinie.

Podsumowanie

By można było mówić o skutecznej terapii, bardzo ważne jest zaangażowanie pacjenta. Kluczowym elementem terapii schematu jest relacja pacjent-terapeuta. Terapeuta służy wsparciem i empatią, ale także pomaga pacjentowi w uświadamianiu sobie i zmienianiu destrukcyjnych schematów, co czasami wymaga zmiany pewnych przekonań i zachowań pacjenta. Terapia schematów jest najczęściej stosowana jako psychoterapia indywidualna, ale może być również wykorzystywana w terapii grupowej.
 

Terapia schematów jest terapią głęboką, skupioną na pracy z trudnymi i destrukcyjnymi schematami emocjonalnymi, co wymaga czasu i zaangażowania ze strony pacjenta i terapeuty. Proces terapeutyczny jest zazwyczaj podzielony na kilka etapów, w których pacjent stopniowo zdobywa wiedzę i umiejętności potrzebne do pracy z destrukcyjnymi schematami emocjonalnymi.

W kolejnych etapach terapii pacjent uczy się zdrowych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami, rozwija zdrowe nawyki i styl życia, a także uczy się jak zbudować zdrowe relacje z innymi ludźmi. Ważne jest również nauczenie pacjenta, jak rozpoznawać i kontrolować myśli, które kształtują schematy emocjonalne.

W terapii schematów często stosuje się różnego rodzaju techniki terapeutyczne, takie jak:

• psychodrama, 

• role-play, 

• restrukturyzacja kognitywna, 

• medytacja, 

• wizualizacja i relaksacja.
   

Pacjent może także otrzymać zadania domowe, które pomagają mu w praktycznym zastosowaniu nowych umiejętności w codziennym życiu. Czas trwania procesu terapii schematów jest indywidualny i zależy od postępów pacjenta oraz od intensywności terapii. Niektórzy pacjenci osiągają poprawę w ciągu kilku miesięcy, podczas gdy inni potrzebują kilku lat, aby osiągnąć pełne efekty terapeutyczne.

 

Warto zaznaczyć, że obecnie terapia schematów jest jednym z najskuteczniejszych podejść terapeutycznych w leczeniu zaburzeń osobowości.

 

Literatura

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner's guide. Guilford Press.

Arntz, A., & Jacob, G. (2013). Schema therapy in practice: An introductory guide to the schema mode approach. John Wiley & Sons.

Lewicka, M., i Sękowski, A. (red.). (2012). Terapia schematu. Praca zbiorowa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pałkowska, M. (2014). Terapia schematu w praktyce. Teoria i praktyka psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.