Wypalenie zawodowe

Czym jest wypalenie zawodowe

Problem ten dotyka coraz większą liczbę osób i stał się problemem cywilizacyjnym, który Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) włączyła od 1 stycznia 2022 r do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. O czym mowa? Chodzi o wypalenie zawodowe, które jest problemem coraz bardziej powszechnym i które podobnie jak zaburzenia lękowe czy depresja stało się symbolem naszych czasów.

 

Wypalenie zawodowe nie jest jedynie chwilowym zmęczeniem w pracy, które mija po wypoczynku. Źródło jego występowania jest znacznie głębsze, podobnie jak skutki, do których może prowadzić. Co to jest wypalenie zawodowe, jakie są przyczyny wypalenia zawodowego, jakie są etapy wypalenia zawodowego oraz jakie ma wypalenie zawodowe objawy i leczenie? Wszystkie te kluczowe kwestie w obszarze wypalenia zawodowego zostaną omówione w naszym artykule. 

Dodatkowo odpowiemy na pytanie kogo dotyka najczęściej problem wypalenia zawodowego, jak uniknąć wypalenia zawodowego i jak wygląda profilaktyka wypalenia zawodowego. 

Zaczynając od początku warto odpowiedzieć sobie na pytanie co to jest wypalenie zawodowe?
 

Na syndrom wypalenia zawodowego zwrócono już uwagę w 1974 roku. Opisał je konkretnie Herbert Freudenberger, który zauważył, że młode osoby pracujące w ośrodku uzależnień, w związku z wykonywanymi tam obowiązkami, stawały się po czasie obciążone mentalnie, traciły motywację do pomagania, oraz przejawiały coraz mniejsze zaangażowanie w pomoc innym. Dodatkowo, zaczęły one doświadczać wielu negatywnych objawów psychosomatycznych, co prowadziło do całkowitego wyczerpania i utraty chęci do działania.  

Liczne badania pokazują, że to właśnie grupy osób, które zawodowo niosą innym pomoc są najbardziej narażone na wystąpienie u nich syndromu wypalenia zawodowego. Jednak nie znaczy to niestety, że zespół wypalenia zawodowego omija ludzi wykonujących inne zawody.
 

Długotrwałe, silne obciążenie psychiczne w miejscu pracy, może dotyczyć każdego i każdy może doświadczyć wypalenia zawodowego. 

Przyjmuje się, że syndrom wypalenia zawodowego ma 3 wymiary:
 

• wymiar emocjonalny - charakteryzuje się ogólnym wyczerpaniem (pojawia się niechęć do pracy, pesymizm, drażliwość i napięcie, chroniczne zmęczenie, mniejsza aktywność w pracy),
   

• wymiar poznawczy - syndromem wypalenia zawodowego w tej sferze jest poczuciem marnowania czasu w pracy, mniejszą wiarą we własne osiągnięcia i możliwości, pojawia się poczucie niezadowolenia z pracy i jej rezultatów,
   

• wymiar interpersonalny - cynizm i depersonalizacja - mniejsza empatia wobec współpracowników, dystansowanie się od innych,  niezdolność do tworzenia trwałych relacji w miejscu pracy, powierzchowność w relacjach i kontaktach.
  
   

Jakie są przyczyny i objawy wypalenia zawodowego

 

Nie ma niestety jednej przyczyny, która prowadzi do wypalenia zawodowego, choć to chroniczny stres jest uważany za naczelnego winnego pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego. Mimo to, nie u każdej osoby, która doświadcza permanentnego stresu w miejscu pracy rozwinie się zespół wypalenia zawodowego. Na jego wystąpienia nakłada się kilka czynników, zarówno indywidualnych predyspozycji, jak i czynników organizacyjnych w miejscu pracy oraz czynników interpersonalnych.

Jakie mogą być główne przyczyny wypalenia zawodowego? Wypalenie zawodowe przyczyny ma następujące:
 

• chroniczny stres związany z pracą - jest główną przyczyną wypalenia zawodowego. Wynika najczęściej z nadmiaru obowiązków, a dodatkowo z poczuciem wykorzystywania czy nawet mobbingiem, brakiem rozwoju w firmie, zbyt wygórowanymi oczekiwaniami. Istotne jest to, że osoba narażona na taki stres, nie potrafi sobie z nim konstruktywnie radzić,
   

• cechy indywidualne - perfekcjonizm, nieumiejętność radzenia sobie z krytyką czy porażkami, brak asertywności i umiejętności wyznaczania granic.

Co jeszcze sprzyja wystąpieniu wypalenia zawodowego?:
 

• rywalizacja w miejscu pracy,

• brak wsparcia w pracy lub wśród bliskich,

• zbyt wysokie wymagania,

• również wypalenie zawodowe przyczyny to nieumiejętne wypoczywanie lub brak czasu na efektywny wypoczynek,

• monotonia w czynnościach zawodowych,

• brak możliwości awansu czy rozwoju,

• zła atmosfera w miejscu pracy, konflikty z przełożonymi lub współpracownikami,

• presja czasu i przeciążenie obowiązkami,

• siedzący tryb życia czy nieprawidłowa dieta.

Warto podkreślić, że na złagodzenie tych objawów nie pomoże chwilowy odpoczynek. Siły intelektualne, emocjonalne i intelektualne się wyczerpują, a to nie pozwala na dobre wykonywanie obowiązków zawodowych. Głównym objawem wskazującym na wypalenie zawodowe jest utrzymujące się zmęczenie fizyczne i psychiczne.

Jakie są inne objawy wypalenia zawodowego?
 

• objawy somatyczne i fizyczne - symptomy wypalenia zawodowego ze strony ciała to problemy ze snem (koszmary, bezsenność, wybudzanie się), kołatanie serca, zwiększone ciśnienie krwi, bóle głowy czy brzucha, problemy trawienne i zaburzenia apetytu, wahania wagi, chroniczne zmęczenie oraz ogólna mniejsza odporność organizmu oraz podatność na infekcje, osłabienie,
   

• objawy emocjonalne - irytacja, drażliwość, bezsilność, poczucie bezradności, beznadziei i braku perspektyw, problemy z koncentracją, przygnębienie, pogorszenie relacji ze współpracownikami, podatność na konflikty w miejscu pracy, negatywne podejście zarówno do współpracowników jak i do klientów. Wypalenie zawodowe objawy emocjonalne to również apatia, wybuchy gniewu, depersonalizacja,
   

• pozostałe objawy psychiczne - syndromem wypalenia zawodowego to niechęć do pracy, mniejsze zaangażowanie w obowiązki zawodowe, brak przyjemności i satysfakcji z wykonywanych czynności zawodowych, utrata wiary w swoje kompetencje i możliwości, obniżone poczucie dokonań osobistych, niskie poczucie własnej wartości, negatywne podejście do życia, do pracy i samego siebie, poczucie niższości i poczucie osamotnienia.
  
   

Profilaktyka wypalenia zawodowego - jak mu zapobiegać?

Często pracownicy mogą zadawać sobie pytanie wypalenie zawodowe jak sobie radzić?, wypalenie zawodowe jak leczyć lub czy jest możliwe zapobieganie wypaleniu zawodowemu?. Wypaleniu zawodowemu można i trzeba koniecznie zapobiegać.

 

Co robić, by zapobiegać wypaleniu zawodowemu?:
 

• zadbaj o higienę snu - wypracuj stałą porę snu, ogranicz używki szczególnie przed snem, zminimalizuj przed snem korzystanie z smartfonu czy oglądanie telewizora, zadbaj o lekką dietę przed snem. Innymi słowy- wysypiaj się. Nic tak nie regeneruje organizmu jak dobry sen,
   

• zadbaj o zdrową dietę - ogranicz używki, alkohol czy śmieciowe jedzenie. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu dzięki zdrowej, lekkiej diecie również jest możliwe. Postaraj się jeść żywność jak najmniej przetworzoną i dobrą jakościowo. Wpłynie to korzystnie na twoją odporność i poprawi zdolności regeneracji organizmu,
   

• bardzo ważna jest aktywność fizyczna, głównie na świeżym powietrzu. Zadbaj o odpowiednią dawkę ruchu, bowiem aktywność fizyczna niesie ze sobą niezliczone korzyści dla zdrowia i wspaniale rozładowuje stres,
   

• wprowadź do swojego życia metody radzenia sobie ze stresem jak np joga czy medytacja. Może rozważ również uczestnictwo w warsztatach rozwojowych czy terapiach psychologicznych, które wzmocnią twoje poczucie wartości oraz nauczą Cię umiejętności radzenia sobie ze stresem,
   

• znajdź w swoim życiu coś, co pochłonie i uwolni twoje myśli od problemów zawodowych. Może to być nowe hobby, czytanie książek, czy zapisanie się na zajęcia nauki tańca. 

Psychoprofilaktyka sposobem walki z wypaleniem zawodowym

Warto zaznaczyć, że istnieje “psychoprofilaktyka wypalenie zawodowe”. Oprócz wymienionych wyżej metod radzenia sobie ze stresem, by zapobiegać wypaleniu zawodowemu warto wprowadzić do swojego życia właśnie tzw psychoprofilaktykę. Jeśli zauważysz u siebie pierwsze objawy wypalenia zawodowego, jak najprędzej zacznij działać, by uniknąć przykrych konsekwencji.
 

Czujesz na sobie zbyt dużą presję? Czy praca jest zorganizowana tak jak powinna, lub może masz narzucony nadmiar obowiązków, które w efekcie przytłaczają? A może nie masz już żadnych możliwości rozwoju w swojej pracy i czujesz, że stoisz w miejscu? Jeśli to któraś z tych wspomnianych przyczyn jest to sygnał, że warto poruszyć ten temat z przełożonym.
 

Być może nie zdaje sobie on nawet sprawy z tego, jak dokładnie wygląda twoje stanowisko pracy i dzięki rozmowie sytuacja może się polepszyć. Następnie, zadbaj o harmonię w twoim życiu, ustal równowagę między życiem prywatnym a zawodowym, przewartościuj priorytety.
 

Co jeszcze będzie istotne i jak wygląda profilaktyka wypalenia zawodowego?
 

• naucz się asertywności i nie miej wyrzutów sumienia, kiedy odmawiasz innym osobom, dbając tym samym o swój komfort. Stawiaj granice i nie pozwól, by inni je naruszali. Działaj i pracuj w zgodzie ze samym sobą,
   

• bardzo ważne jest wypracowanie w swoim życiu umiejętności efektywnego odpoczynku. Wprowadź w swoje życie zasadę slow life lub po prostu pracuj w zgodzie z myślą work - life balance. Nie poświęcaj życia rodzinnego i prywatnego dla pracy. Naucz się efektywnie wypoczywać, regenerować umysł i ciało,
   

• jeśli widzisz, że nie możesz zmienić charakterystyki twojej pracy, nie czujesz się już dobrze w tym miejscu lub czujesz, że nie masz już możliwości rozwoju; rozważ zmianę zajęcia. To często najprostsze i najlepsze co możesz zrobić. Inna praca może dać poczucie świeżości w twoim życiu, będziesz miał nową szansę na budowanie swojej ścieżki rozwoju i zdobywania umiejętności, być może wynegocjujesz również lepszą pensję,
   

• zastanawiasz się “wypalenie zawodowe jak sobie radzić?”. Jeśli obserwujesz u siebie postępujące objawy wypalenia zawodowego, z którymi nie potrafisz sobie sam poradzić, zgłoś się po pomoc do specjalisty - skorzystać z psychoterapii online lub umów się na coaching online. 
   

Etapy wypalenia zawodowego

W syndromie wypalenia zawodowego, dominującym czynnikiem jest stres. To właśnie długotrwały stres w środowisku pracy prowadzi do chronicznego zmęczenia, powoduje wyczerpanie emocjonalne i wyczerpanie fizyczne. Reakcja organizmu jest prosta - organizm sygnalizuje nam, że trzeba coś zmienić, ponieważ obecny tryb życia powoduje same negatywne skutki.

Badania mówią, że istnieją 3 fazy wypalenia zawodowego, do których zalicza się:

• wyczerpanie emocjonalne - energia do pracy i zapał maleją, w zamian zaczyna pojawiać się emocjonalne wyczerpanie, spadek zaangażowania w wykonywane obowiązki. Pracownik nie umie regenerować już sił, czuje się przeciążony nadmiarem obowiązków, często odczuwa na sobie zbyt wysoką presję. Taka sytuacja powoduje w nim narastanie niezadowolenia i frustracji. W pierwszej fazie wypalenia zawodowego pojawia się skłonność do konfliktów w miejscu pracy czy drażliwość,
   

• cynizm, dystans, depersonalizacja - w drugiej fazie wypalenia zawodowego, pracownik zaczyna być coraz bardziej cyniczny w stosunku do współpracowników czy nawet klientów. Przestaje angażować się w wykonywane obowiązki, jest obojętny i niechętny. Bywa złośliwy, zniecierpliwiony, traktuje innych z góry, jest chłodny i zdystansowany. Jest znużony, wyczerpany i zmęczony fizycznie oraz psychicznie,
   

• poczucie braku osobistych osiągnięć i kompetencji- to trzeci, ostatni etap wypalenia zawodowego. W tym etapie pracownik odczuwa brak satysfakcji z osiągnięć w pracy, negatywnie ocenia swoje kompetencje, zaczyna twierdzić, że nie nadaje się do tej pracy, dominuje u niego obniżenie oceny własnych dokonań. Odczuwa on wszechogarniające zmęczenie, praca wiąże się z dużym wysiłkiem, ogarnia go apatia. Dodatkowo, ocenia on swoją pracę bardzo negatywnie a jej wyniki postrzega jako słabe i rozczarowujące. Uczucie wyczerpania psychicznego i emocjonalnego utrzymują się już przez cały dzień, główne emocje towarzyszące pracownikowi to rozdrażnienie, gniew, a do kolegów z pracy nie czuje on już żadnych pozytywnych emocji. Na tym etapie pojawiają się symptomy somatyczne jak przykładowo zaburzenia snu, bóle głowy czy brzucha, co skutkuje częstymi nieobecnościami w pracy.

Fazy wypalenia zawodowego wymieniane przez American Psychology Association:
 

• miesiąc miodowy - to czas entuzjazmu, zadowolenia z wykonywanej pracy. Odznacza się satysfakcją, zaangażowaniem i dużą energią. Pracownik jest zadowolony ze swojej pracy, dostarcza mu ona satysfakcji i spełnienia,
   

• przebudzenie - w tej fazie spadają “różowe okulary”, pracownik zaczyna dostrzegać wady danej pracy, zaczyna zauważać że wyobrażenia, które sobie stworzył, są tak naprawdę niezgodne z prawdą i nierealne. W tym etapie pracownik zaczyna angażować w swoją pracę jeszcze więcej siły i energii, ma to na celu uchronić swoją wizję przed rozpadem,
   

• szorstkość - wypalenie postępuje, praca zaczyna wymagać coraz większego wysiłku, pojawia się frustracja i znużenie. Dodatkowo zaczynają pojawiać się problemy ze współpracownikami i w kontaktach z klientami,
   

• wypalenie pełnoobjawowe - to czwarte stadium, w którym wypalenie jest już pełnoobjawowe. Dominuje wyczerpanie emocjonalne i psychiczne, mogą pojawić się również stany depresyjne, czy dotkliwa chęć ucieczki,
   

• odradzanie - to etap dotyczący osób, które sięgnęły po pomoc i które przechodzą przez proces leczenia wypalenia zawodowego. Ten etap jest pełen refleksji, przewartościowania swojego życia i priorytetów, zadbania o swoje potrzeby.

Jakie są skutki wypalenia zawodowego?

Jakie są skutki wypalenia zawodowego?:

• skutki fizyczne - dolegliwości ze strony ciała to często pierwsze symptomy wskazujące na to, że w nasz organizm jest narażony na chroniczny stres i zmęczenie. Ciało wysyła wówczas sygnały w postaci objawów somatycznych - wypalona zawodowo osoba może często odczuwać ból głowy lub brzucha, może mieć  problemy trawienne czy kołatania serca. Skutkiem wyczerpania organizmu jest również skłonność do infekcji, osłabienie, problemy ze snem lub nadmierna senność, czy zaburzenia w odżywianiu np brak apetytu lub nadmierny apetyt i “zajadanie” stresów. Dodatkowo skutkiem fizycznym wypalenia zawodowego mogą być też dolegliwości immunologiczne, problemy kostne czy stawowe,
   

• skutki związane z miejscem pracy - pracownik wypalony zawodowo wykonuje swoją pracę gorzej. Ma dużo mniej energii, cechuje się apatią i niechęcią do pracy. Jakość wykonywanych przez niego obowiązków jest więc dużo niższa, jest on mniej produktywny, kreatywny. Dodatkowo pogarsza się też atmosfera w pracy przez jego negatywne kontakty ze współpracownikami czy skłonność do konfliktów. Dodatkowo, w wyniku wyczerpania emocjonalnego i pojawiające się problemy zdrowotne pracownik zaczyna opuszczać pracę, zauważalna jest jego częsta absencja,
   

• skutki psychospołeczne - konsekwencje psychospołeczne wynikające z wypalenia zawodowego są bardzo obszernym tematem, dotyczą one głównie zdrowia psychicznego, co przekłada się na szereg występujących po sobie zjawisk. Pojawiają się stany depresyjne, zaburzenia lękowe czy nawet myśli samobójcze. Osoby wypalone zawodowo nie umieją efektywnie wypoczywać i się regenerować, nawet w dni, kiedy mają wolne od pracy. Ich ciało jest ciągle napięte, umysł jest pochłonięty negatywnymi myślami o pracy lub o swojej nieudolności. Pracownik myśli o rezygnacji z pracy, o straconym czasie czy nadziejach. Dodatkowo, pracownik wypalony zawodowo jest arogancki, cyniczny i szorstki wobec osób, których obsługuje w swojej pracy. Klienci takiej osoby są często traktowani przez niego nieuprzejmie, chłodno czy bez szacunku. Tak samo traktowani są jego współpracownicy i przełożeni, co wpływa na złe relacje w pracy i negatywną atmosferę. 

Wypalenie zawodowe - problem społeczny

Jak wygląda wypalenie zawodowe leczenie i czy jest skuteczne? Zastanawiasz się jak pokonać wypalenie zawodowe? Wypalenie zawodowe dotyczy coraz większej grupy osób, co gorsza wygląda na to, że problem ten się pogłębia. Wypalenie zawodowe powoduje negatywne konsekwencje nie tylko dla kogoś, kogo dotknęło, ale też dla całego otoczenia. 

Wypalenie zawodowe skutkuje również absencjami w pracy, obciążeniem służby zdrowia, prowadzi do rezygnacji z pracy a nawet do depresji. Dlatego wypalenie zawodowe jest już problemem społecznym naszych czasów. Jeśli czujesz, że dotknęły Cię symptomy wypalenia zawodowego, nie zwlekaj, jak najszybciej zgłoś się po pomoc, skorzystaj z pomocy psychologa, psychoterapeuty. Odpowiednio dopasowana psychoterapia pozwala odzyskać równowagę i komfort życia. Warto zaznaczyć, że można skutecznie leczyć wypalenie zawodowe i trzeba z takiej możliwości skorzystać, bowiem nieleczone wypalenie zawodowe powoduje szereg problemów i zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego.

Literatura

Anczewska M., Psychiczne skutki stresu zawodowego, „Psychiatria po dyplomie” 2016, nr 5.
Anczewska M., Świtaj P., Roszczyńska J., Wypalenie zawodowe, „Postępy Psychiatrii i Neurologii” 2005, nr 14 (2), s. 67–77.
Bartkowiak G., Psychologia zarządzania, Wyd. AE, Poznań 1999.
Maslach Ch., Wypalenie - w perspektywie wielowymiarowe, [w:] H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000
Maslach C., Leiter M.P., Pokonać wypalenie zawodowe, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Kraków 2010.
B.R. Kuc, J.M. Moczydłowska, Zachowania organizacyjne, Difin, Warszawa 2009, s. 113).