Schizofrenia

Czym jest schizofrenia

Schizofrenia wywodzi się od greckiego schizein - rozszczepić oraz phren - umysł. To bardzo poważna choroba o podłożu psychicznym, która znacząco utrudnia funkcjonowanie w społeczeństwie chorych na schizofrenię. Schizofrenia występuje u około 1% populacji ludzkiej, ciężko na podstawie zgromadzonych danych stwierdzić zależność występowania zaburzeń psychicznych w tym schizofrenii od płci, ponieważ występuje równie często u kobiet jak i mężczyzn.
 

Schizofrenia to zaburzenie przewlekłe, zaliczana jest ona do choroby somatycznej, w której pacjent odbiera zniekształcony obraz rzeczywistości. Przebieg choroby może być stopniowy, wręcz zmiany zachowania mogą być niezauważalne. Pojawiają się objawy dezorganizacji psychicznej jak zaburzenia myślenia, zaburzenia poznawcze, chory zachowuje się nieadekwatnie do danej sytuacji, często nie jest w stanie się racjonalnie zachowywać.

Mogą występować również w schizofrenii omamy słuchowe, urojenia prześladowcze, a nie leczenie schizofrenii może powodować większe ryzyko samobójstwa. Charakterystyczne są niektóre rodzaje schizofrenii, ale w Polsce najczęściej rozpoznaną schizofrenią jest schizofrenia paranoidalna.

 

Rodzaje schizofrenii

W przebiegu schizofrenii biorąc pod uwagę różne objawy choroby - ich częstotliwość, nasilenie oraz przebieg możemy wyróżnić następujące rodzaje schizofrenii:
 

•  schizofrenię paranoidalną, która  w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 otrzymała kod choroby F20. U chorych na schizofrenię paranoidalną przede wszystkim występują różne rodzaje objawów schizofrenii urojeniowej, między innymi omamy słuchowe, halucynacje słuchowe, wzrokowe, urojenia prześladowcze i natrętne myśli, w których chory przekonany jest, że bierze udział w różnych intrygach.
  
  Schizofrenię paranoidalną charakteryzują również urojenia ksobne, które polegają na przekonaniu chorego, że wszyscy skupiają na nim całą uwagę, ma ciągłe wrażenie, że jest pomawiany oraz obserwowany. Mogą pojawić się również urojenia zazdrości, w których chory uważa, że partner jest z nim nieszczery oraz go zdradza.
  
  U osób, których rozpoznano schizofrenię paranoidalną zdiagnozowano również inne zaburzenia psychiczne także z objawami urojeniowymi, np. depresja paranoidalna, lęk paranoidalny czy obsesja paranoidalna. W przebiegu schizofrenii paranoidalnej zazwyczaj nie występują różne tiki ruchowe, dezorganizacja myśli czy afektu, jednak omamy i urojenia są na tyle poważne, że istnieje zagrożenie życia swojego oraz innych - ze względu na wyimaginowane teorie spiskowe.
   

  Ważne jest, żeby jak najwcześniej rozpoznać schizofrenię paranoidalną aby poznać jej etiologię i przyporządkować do odpowiedniej grupy. Leczenie schizofrenii paranoidalnej bardzo często prowadzone jest przez lekarza specjalistę w specjalnym ośrodku bądź szpitalu psychiatrycznym. Zazwyczaj leczenie schizofrenii opiera się na stosowaniu farmakoterapii, uczestniczeniu w zajęciach z psychoterapeutą i psychiatrą.
  
  
  Odpowiednio wcześnie wdrożona terapia jest w stanie zminimalizować objawy urojeń i pacjent jest w stanie normalnie funkcjonować. Istnieje ryzyko zachorowania ponownie a raczej nawrotów choroby, dlatego nawet po ustąpieniu objawów zaleca się być pod stałą opieką swojego lekarza prowadzącego i kontynuować zalecane leczenie choroby psychicznej;
   

   

• schizofrenia rezydualna - w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 występuje pod kodem F20.5. Przebieg schizofrenii rezydualnej ma charakter przewlekły i charakteryzuje się występowaniem przede wszystkim negatywnych objawów zaburzenia.
   

  Rozpoznanie schizofrenii rezydualnej diagnozuje się u osób, które w przeszłości chorowały na schizofrenię, jednak obecnie nie wykazują objawów schizofrenii. Schizofrenia rezydualna zwana jest również resztkową, czyli nasilenie głównych objawów schizofrenii jak urojenia, omamy czy inne objawy dezorganizacji psychicznej jest znikome (praktycznie nie występują) ale zaburzenie pozostawiło po sobie ślady w psychice i mogą występować zaburzenia mowy, spłycenie afektywne czy fobie społeczne.
  
  
  Przebieg schizofrenii rezydualnej cechuje występowanie spowolnienia psychoruchowego, niezdolność w okazywaniu uczuć oraz emocji, brak reakcji na bodźce zewnętrzne oraz brak chęci i motywacji do działania.
   

   

• schizofrenia katatoniczna - w tym rodzaju schizofrenii występują zaburzenia aktywności ruchowej, a główne objawy schizofrenii katatonicznej to np. stupor - jest to stan, w którym pacjent jest przytomny, jednak nie wykazuje żadnych aktywności ruchowych w tym nie reaguje na polecenia; mutyzm - jest to brak komunikacji werbalnej; katalepsja - chory często używa bardzo nienaturalnych postaw ludzkiego ciała i w takiej pozycji ‘’zastyga’’ na jakiś czas; manieryzm - duża częstotliwość wykonywania takich samych ruchów, np. na powitanie kiwanie głową. Schizofrenia katatoniczna wiąże się również z zanikaniem popędów, np.na jedzenie - chory nie odczuwa głodu i tym samym nie ma potrzeby spożywania pokarmów, co jest bezpośrednim zagrożeniem dla jego zdrowia i życia. W leczeniu schizofrenii katatonicznej stosuje się zazwyczaj leki z grupy leków przeciwpsychotycznych;
   

• schizofrenię niezróżnicowaną - jest to rodzaj zaburzenia, w którym występują objawy wszystkich typów schizofrenii, jednak nie są one przeważające. Ta sytuacja powoduje, że nie da jej się podporządkować do danego określonego rodzaju schizofrenii.
  
   

Chorzy na schizofrenię niezróżnicowaną mają zaproponowane leczenie podobne do ogólnego leczenia tego zaburzenia. W schizofrenii niezróżnicowanej mogą występować, m.in.:
 

• echo myśli, 

• urojenia spostrzeżenia, 

• urojenia oddziaływania, 

• głosy,

• komentarze pochodzące z różnych części ciała.
  
  
  
  W diagnostyce schizofrenii niezróżnicowanej wystarczy, że będzie występował jednej z wymienionych wyżej objawów.
  
   

• schizofrenia hebefreniczna - myślenie oraz działanie jest dziwaczne, zachowanie chorego jest nieprzewidywalne oraz chaotyczne;
   

• schizofrenia prosta - rozpoczyna się bardzo powoli, objawy stopniowo się nasilają, zazwyczaj pojawiają się objawy negatywne, które z czasem powodują załamanie w zachowaniu chorego.

Objawy schizofrenii

Początek schizofrenii zazwyczaj rozpoczyna się w młodym wieku, chory nie widzi zmian w swoim zachowaniu, może reagować agresywnie w stosunku do osób, które wmawiają mu, że ma problemy, ponieważ wydaje mu się, że jest to obraz rzeczywisty.

 

Podział objawów schizofrenii:

• objawy pozytywne,

• objawy negatywne,

• zaburzenia dezorientacji psychicznej,

• zaburzenia poznawcze,

• zaburzenia afektu.
  
   

 Główne objawy schizofrenii to przede wszystkim:
 

• występują omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe i węchowe,

• zaburzenia myślenia i pamięci - bardzo często występują dziury w pamięci,

• pojawiają się różnego rodzaju urojenia,

• brak realistycznej oceny własnej osoby,

• chory ma poważnie upośledzoną umiejętność krytycznej analizy sytuacji,

• chory staje się niezrozumiały dla otoczenia, zaczyna się izolować od bliskich,

• mogą występować zaburzenia emocjonalne,

• niezdolność do okazywania i odczuwania uczuć, a także przyjemności,

• kłopotliwe zachowanie nieadekwatne do sytuacji,

• zaburzenia ruchowe, zazwyczaj są to spowolnione ruchy, czasem może występować nadpobudliwość. 
  
  
   

Pozytywne objawy schizofrenii

Ze względu na podział objawów schizofrenii występują objawy pozytywne. Są to wszelkiego rodzaju zaburzenia myślenia, występują one w fazie ostrej i są wytworem naszej wyobraźni.

Do tej grupy pozytywnych objawów schizofrenii zaliczamy:

•  omamy, 

• urojenia,

• objawy dezorganizacji psychicznej.

Bardzo często występują pseudohalucynacje, są to głosy wewnętrzne, z którymi może chory nawet rozmawiać.
 

Inne objawy pozytywne schizofrenii to urojenia, np.:

• ksobne,
• prześladowcze,
• urojenia wpływu.

Urojenie ksobne to wrażenie, że jest się ciągle obserwowanym przez innych i obgadywanym. Osoba z urojeniami prześladowczymi ma nieustanne przekonanie, że wszyscy są przeciwko niej, jest podsłuchiwana, a różne niepowodzenia, które ją spotykają to zmowa innych ludzi.  

Negatywne objawy schizofrenii

U osób chorych na schizofrenię występują również objawy negatywne. Jest to powolne wycofywanie się chorego z życia zawodowego, szkolnego oraz problemy z kontaktem z innymi ludźmi. Chory odczuwa niechęć do spotkań z bliskimi, przeprowadzenie rozmowy stanowi coraz większe trudności oraz zanika komunikacja werbalna - gesty, mimika oraz emocje.
 

Jakie są najczęstsze przyczyny schizofrenii?

U osób, których rozpoznano schizofrenię doszukuję się jej etiologii zaburzenia, jednak przyczyny schizofrenii nie są do końca znane. Ryzyko zachorowania na schizofrenię jest większe u osób, u których w rodzinie (krewni pierwszego stopnia) zdiagnozowano to zaburzenie. Jeśli schizofrenia występuje u rodziców, to prawdopodobieństwo wystąpienia schizofrenii u ich dziecka mieści się w granicach 40-50%. Oczywiście czynniki genetyczne nie gwarantują zachorowania na to zaburzenie psychiczne.

Zachorowania na schizofrenię występują również u osób po przeżyciu różnych traumatycznych wydarzeń jednak zazwyczaj jest to zależność wieloczynnikowa - może dojść do tego np. zachorowanie na chorobę somatyczną, kłopoty wychowawcze, problemy ciążowe czy zażywanie środków psychoaktywnych. Inne przyczyny schizofrenii to np. doświadczenie przemocy w rodzinie czy prześladowanie środowiskowe.

Jak przebiega choroba - etapy schizofrenii

Aby rozpoznanie schizofrenii było właściwe obserwuje się jej poszczególne fazy rozwoju. Oczywiście występują różnice w poszczególnych etapach obejmujące nasilenie objawów i częstotliwość ich występowania, które zależą od indywidualnego stanu pacjenta, chorób współistniejących oraz zastosowanego leczenia choroby.
 

Możemy wyróżnić następujące etapy schizofrenii:
 

1. Faza zwiastunowa - pojawiają się objawy zwiastujące początek choroby, mogą to być zmiany nastroju, ograniczenie kontaktów społecznych, niechęć w działaniu i rezygnacja z dotychczasowego hobby. Schizofrenię można kontrolować, aby działania przyniosły oczekiwane rezultaty należy jak najszybciej poddać się leczeniu schizofrenii. Dlatego, jeśli zachowanie swoje bądź kogoś bliskiego uległo zmianie warto zachęcić go do skorzystania z wizyty u psychologa i lekarza psychiatry.
    

2. Faza ostrego epizodu - zachowanie chorego ulega pogorszeniu i bardzo utrudnia funkcjonowanie mu w życiu. Na tym etapie pojawiają się urojenia i omamy. Zdarza się, że objawy schizofrenii na tym etapie są na tyle silne, że chory musi trafić do specjalistycznego szpitala, ponieważ istnieje obawa o jego życie.
    

3. Faza nawrotu - niestety zdarza się, że po odpowiednim leczeniu i ustaniu objawów choroby, pacjent rezygnuje z przyjmowanych leków oraz z psychoterapii i niestety dochodzi do nawrotów epizodów schizofrenii, w której objawy mogą przypominać fazę ostrą bądź być jeszcze silniejsze. Dlatego ważna jest stała kontrola lekarza prowadzącego oraz kontynuowanie leczenia.
    

4. Faza stabilizacji - następuje po leczeniu schizofrenii, dzięki stosowaniu odpowiednich leków zachowanie pacjenta ulega znacznej poprawy, a stała kontrola specjalisty zapobiega powstawaniu nawrotów choroby.

Schizofrenia u dzieci i dorosłych

Oczywiście schizofrenia może występować u dzieci, maluchów i nastolatków równie często jak u dorosłych. Często z rozpoznaną schizofrenią funkcjonują dzieci, które zmagają się ze spektrum autyzmu, zaburzeniami odżywiania, ADHD, fobiami czy depresją. Dlatego też, jej wczesne objawy mogą być niezauważalne bądź lekceważone - mylnie przypisywane np. okresowi dojrzewania czy też innej chorobie.
 

Objawy zwiastunowe, który powinny wzmocnić czujność rodzica to przede wszystkim:

• zaburzenia myślenia, kłopoty z utrzymaniem koncentracji i uwagi,

• pogorszenie kontaktów w społeczeństwie, izolowanie się od rówieśników, niechęć w chodzeniu do szkoły,

• problemy w relacjach z rodziną, niechęć do rozmów,

• gorsze samopoczucie, agresywność i drażliwość,

• różnego rodzaju lęki,

• zaburzenia rytmu dobowego,

• zachowania obsesyjno- kompulsyjne.

Schizofrenia w każdym wieku może mieć różne objawy oraz ich nasilenie - ważne w leczeniu jest rozpoznanie objawów na etapie fazy zwiastującej. U dzieci częściej niż u dorosłych występują omamy wzrokowe, zaburzenia ruchowe, życie w swoim świecie fantazji i zachowanie nieadekwatne do sytuacji. U dzieci rzadziej występują omamy słuchowe, a także urojenia. 

Czy schizofrenia jest uleczalna?

Schizofrenia diagnozowana jest u około 1% osób populacji ludzkiej jednak odpowiednia diagnoza i skuteczne leczenie jest w stanie poprawić funkcjonowanie chorego oraz poprawić komfort życia jego i jego bliskich.
 

W jaki sposób leczyć schizofrenię?

Leczenie schizofrenii opiera się na stosowaniu w głównej mierze odpowiednich leków farmaceutycznych z grupy przeciwpsychotycznych, które dobiera lekarz psychiatra. Systematyczne stosowanie leków przynosi poprawę samopoczucia i zachowania chorego. Dodatkowo ważne jest wsparcie pacjenta przez różne formy terapii.

Zazwyczaj na zajęciach terapeutycznych pracuje się nad poprawą zaburzonych procesów myślowych oraz pomaga się choremu rozpoznać błędy w postrzeganiu rzeczywistości. Zarówno dla dorosłych jak i dzieci zaleca się treningi funkcjonowania poznawczego, trening inteligencji emocjonalnej oraz umiejętności społecznych.
 

Innym wsparciem w leczeniu schizofrenii jest psychoedukacja, muzykoterapia, psychorysunek, aromaterapia czy refleksologia. Należy zaznaczyć, że osoba chora na schizofrenię powinna zmienić swoje dotychczasowe nawyki żywieniowe i zadbać o podaż wartościowych składników. Również różne formy aktywności fizycznej są wskazane dla poprawy samopoczucia oraz wsparcia w chorobie. 

Kluczowe w leczeniu schizofrenii jest skorzystanie z leczenia farmakologicznego, a także podjęcie odpowiedniej psychoterapii. Spotkania z psychologiem i wyciszenie objawów schizofrenii jest w stanie przynieść pozytywne rezultaty w leczeniu. Psychoterapeuta odpowiednio dobierze formę terapii do objawów, rodzaju schizofrenii a także osobowości chorego. Z kolei leczenie farmakologiczne pomoże wyciszyć objawy utrudniające funkcjonowanie społeczne i pozwoli na efektywną pracę terapeutyczną. 

 

Literatura
 

1. Rajewska-Rager A., Rajewski A., Schizofrenia u dzieci i młodzieży - biologiczne uwarunkowania diagnozy i leczenia. Psychiatry 2010

2. Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J., Psychiatria. Wrocław 2011

3. Kępiński A., Schizofrenia. Kraków., wyd. Literackie 2001