Porady psychologa. Jak uporać się ze śmiercią bliskiej osoby?

Żałoba to stan, którego większość z nam się bardzo obawia. Jest to bardzo naturalny lęk, jednak stratę bliskiej osoby pozwoli nam przepracować jedynie właściwy proces żałoby.
 

Proces żałoby pozwoli pożegnać bliską nam osobę, pogodzić się z jej stratą i nauczyć się żyć dalej bez jej fizycznej obecności obok.
 

Jednak jak pomóc komuś kto właśnie przechodzi żałobę, jak poradzić sobie z trudnymi emocjami w czasie trwania własnej żałoby - dowiedz się co radzi psycholog.

Żałoba - czym jest?

Żałoba to naturalna reakcja emocjonalna na śmierć kogoś bliskiego z naszego otoczenia. To żal po stracie bliskiej osoby, okres złości, smutku, poczucia winy, bezradności i wielkie uczucie pustki. W czasie żałoby człowiekowi towarzyszy szereg uczuć. Śmierć bliskich i proces żałoby to proces bardzo bolesny i pełen emocji.
 

Odejście bliskiej osoby daje zazwyczaj objawy żałoby:

• behawioralne, 

• emocjonalne, 

• poznawcze,

• somatyczne.
   

Doświadczenie żałoby niestety spotka każdego z nas. To czas, w którym człowiek wycisza się, wspomina, opłakuje ukochaną osobę. Każdy przeżywa okres żałoby inaczej, na swój sposób. Jednak istnieje wiele cech które są wspólne dla wszystkich,a także odróżniają naszą reakcję na stratę bliskiej osoby.

Wiele osób zadaje pytanie co po śmierci bliskiej osoby? i jak żyć po śmierci ukochanej osoby?

Często pada pytanie jak pozbierać się po śmierci bliskiej osoby i jak poradzić sobie ze śmiercią bliskiej osoby?

Objawy żałoby
 

Żal po śmierci bliskiej osoby przejawia się w różnych objawach. Przebieg żałoby po stracie kogoś bliskiego u każdego będzie inny, ponieważ każdy radzi sobie z tym na swój indywidualny sposób. Istnieje jednak wiele objawów, które są wspólne dla każdego z nas w tym trudnym czasie żałoby. Klasyfikuje się je w kategoriach takich jak objawy żałoby emocjonalne, behawioralne, somatyczne i poznawcze. 

Jakie można wymienić charakterystyczne objawy żałoby?

• objawy emocjonalne żałoby: śmierć bliskiego to przede wszystkim szok, wstrząs i odrętwienie. To zresztą pierwsze i najczęściej występujące emocje towarzyszące człowiekowi po stracie bliskiej osoby. To też bardzo duży żal, przygnębienie, pragnienie powrotu zmarłego. Bardzo często odczuwana jest również złość; ogólna złość na naturalną kolej rzeczy, lub złość na Boga, personel medyczny, czy rodzinę. Często też występuje poczucie winy, lęk, bezradność czy dezorganizacja. Z czasem pojawia się jeszcze większy smutek, głębokie przygnębienie przypominające depresję,
   

• objawy behawioralne żałoby: strata ukochanej osoby to najczęściej zaburzenia snu lub sny o zmarłej osobie, zaburzenia apetytu. To również wycofywanie się z życia społecznego, unikanie sytuacji, które mogą przypominać o bliskiej osobie. Zdarza się też z kolei, że osoby przeżywające żałobę wykazują nadmierną aktywność czy wprowadzają w swoje życie diametralne zmiany. To wszystko jest robione po to, by uniknąć bólu po stracie. Często również występuje tu zachowanie, w którym żałobnicy odwiedzają miejsca, które kojarzą im się ze zmarłym, lub noszą ze sobą jego przedmioty,
   

• objawy poznawcze żałoby: na początku to przede wszystkim niedowierzanie, poczucie oderwania od rzeczywistości lub zaprzeczenia. Osoba w żałobie może ciągle myśleć o zmarłym, czuć jego obecność. Trudno się jej skoncentrować, odczuwać jakiekolwiek inne cele, zawodzi też pamięć krótkotrwała,
   

• objawy somatyczne żałoby: to wszystkie objawy, które doświadcza się fizycznie. To z pewnością ścisk w żołądku czy w gardle lub w klatce piersiowej, trudności z oddychaniem, brak energii, uczucie oderwania od rzeczywistości, osłabienie mięśni, brak energii, a nawet wymioty czy omdlenia.

Jak długo trwa żałoba po stracie bliskiej osoby?
 

Żałobę tak naprawdę przeżywa się w sercu i tyle czasu, ile potrzebujemy by wrócić do normalnego funkcjonowania. Doświadczenie żałoby dla każdego będzie trochę inne. Trudno jest określić kto, po jakim czasie pogodzi się z odejściem bliskiej osoby lub choćby zaakceptuje to na tyle, by powrócić do w miarę normalnego życia. Nigdy nie jest prosto odpowiedzieć jak żyć po śmierci ukochanej osoby i ile czasu potrzeba na przepracowanie żałoby. Żal po śmierci bliskiej osoby będzie towarzyszył nam raczej już do końca życia, ale przyjęło się, że najtrudniejszym okresem jest pierwszy rok po stracie ukochanej osoby. To wtedy przechodzimy przez każdy ważny okres w roku taki jak : wakacje, Boże Narodzenie czy inne święta bez zmarłej osoby, co wiąże się z wieloma wspomnieniami i wielką pustką.

Smutek po stracie bliskiej osoby dawniej wyrażało się w polskiej tradycji nosząc czarne ubrania przez pewien ściśle określony czas. Dziś się od tego odchodzi, mało kto ma potrzebę demonstrowania w ten sposób swojej straty i uczuć. Każdy przeżywa żałobę na swój bardzo indywidualny sposób. Najczęściej stroni się od imprez czy hucznych zabaw i rozrywki, przeznacza się ten okres na wspomnienia zmarłej bliskiej osoby, na przepracowanie żałoby.

 

Jeśli jednak opisywać to, co jest przyjęte przez tradycję, to czas trwania żałoby zależy od tego, jaki mieliśmy stopień pokrewieństwa ze zmarłym. 

Etapy żałoby
 

Jak zostało już wyżej wspomniane, każdy przeżywa żałobę nieco inaczej. Strata ukochanej osoby łączy się z wieloma emocjami. Przeżywaniu żałoby towarzyszyć będzie szereg różnych emocji.

Etapy żałoby u każdego będą mieć więc inne natężenie, jednak najprawdopodobniej pojawią się one zawsze. Ważne jest, by przejść przez każdy z nich i pozwolić sobie na uczucia, które im towarzyszą. Przeżywanie żałoby jest bardzo trudnym, ale ważnym czasem. Trzeba pozwolić sobie na okazywanie emocji, gdyż tłumienie ich jedynie odwleka w czasie proces terapeutyczny jakim jest żałoba. Jakie są więc fazy żałoby, przebieg żałoby i etapy żałoby?

 

Szok, zaprzeczenie czy nawet niedowierzanie

Szok i zaprzeczenie to pierwsze odczucia, które towarzyszą człowiekowi po odejściu ukochanej osoby. Są one szczególnie nasilone, gdy mamy do czynienia ze śmiercią kogoś młodego, zdrowego. To szczególnie wtedy odczuwamy niedowierzanie lub wierzymy, że np nieszczęśliwy wypadek to tak naprawdę pomyłka i dotyczy on kogoś innego. Mimo wszystko śmierć sama w sobie jest wielkim szokiem i uczucia te możemy również doświadczać nawet po śmierci osoby starszej, która długo chorowała i na której odejście w pewnym sensie się przygotowywaliśmy. Doświadczać wtedy można braku apetytu, problemów ze snem, problemów z ciśnieniem krwi czy utratę wagi. Dodatkowo zorganizowanie pogrzebu wiąże się z dużym stresem. Etap ten występuje najczęściej do czasu pogrzebu, a więc kilka dni. Jeśli występuje dłużej, ponad dwa tygodnie, to jest uznawany za patologiczną reakcję. 

Dezorganizacja, pozorny spokój i opanowanie
 

Po początkowym szoku następuje zderzenie z rzeczywistością. To czas pożegnania zmarłego podczas pogrzebu, naoczne uświadomienie sobie straty ukochanej osoby. To bardzo bolesny moment, choć pogrzeb to najczęściej czas pozornego spokoju. Daje wtedy znać o sobie wielkie zmęczenie ostatnimi wydarzeniami, czy nieprzespane noce.To czas kiedy opuszcza nas wszelka energia. Pogrzeb daje możliwość jeszcze raz zobaczyć zmarłego, dotknąć go czy uścisnąć mu dłoń. Wtedy też odbywa się najczęściej stypa, gdzie możemy razem z rodziną i bliskimi wspominać zmarłego i dzielić się ważnym wsparciem w tym ciężkim czasie. Miłe wspomnienia, krótkie momenty wesołości podnoszą na duchu, choć często jeszcze bardziej uświadamiają nam ogrom straty. 

Bunt, złość


 

Po pogrzebie, po pierwszym szoku, kiedy wszyscy wrócić muszą do swoich codziennych zajęć, pojawiają się negatywne emocje jak bunt i złość wobec tego co się stało. Trudno zrozumieć sens śmierci, pojawia się złość na Boga, na cały świat, a nawet i na samego zmarłego, który nas z tym wszystkim zostawił. Nie można znieść widoku innych, szczęśliwych ludzi. Bardzo często występuje podczas tego etapu stagnacja- podczas której najbliżsi zmarłego nie mogą lub nie chcą wykonywać codziennych czynności (przestają chodzić do pracy, prowadzić dom, nie chcą wokół siebie towarzystwa innych ludzi, wręcz izolują się przed społeczeństwem). Zamiast tego niejednokrotnie próbują nawiązać jakiś kontakt ze zmarłym, zadają zmarłemu w myślach wiele pytań, odwiedzają jego grób. Wielokrotnie analizują też sytuację, która przyczyniła się do jego śmierci, często odczuwają poczucie winy lub przeświadczenie, że mogli przeciwdziałać tej śmierci. Śmierć bliskiej osoby podczas tego etapu powodować może też pseudohalucynacje czy wrażenie kontaktów ze zmarłym we śnie. Etap żałoby jakim jest bunt i złość jest długim i bardzo trudnym etapem. Kończy się on, kiedy przełamiemy psychologiczną barierę pozwalającą odejść ukochanej zmarłej osobie do lepszego świata.

Smutek i pustka
 

To etap żałoby, który trwa najdłużej i jest bardzo obciążający dla psychiki. Pojawiają się w nim rozpacz, płacz, smutek po stracie bliskiej osoby, zamykanie w sobie, unikanie innych ludzi, a często i nawet stosowanie różnych używek jak np. nadużywanie leków, substancji psychoaktywnych czy nadużywanie alkoholu. Etap ten jest zbliżony do depresji a często i przechodzi właśnie w depresję, nie wolno więc go lekceważyć. Poprzednie etapy są krótsze, ale nacechowane bardzo dużą intensywnością i ładunkiem emocjonalnym. Etap smutku i pustki jest najdłuższy, rozciągnięty w czasie. Szczególnie mocno przeżywa się wówczas pierwsze święta, wakacje czy nowe pory roku bez bliskiej nam osoby. Poczucie osamotnienia może nam towarzyszyć wiele lat lub zostać z nami na zawsze. Jeśli jednak nie przekształca się w poważniejsze zaburzenia psychiczne to jest jak najbardziej normalnym zjawiskiem. 

Akceptacja, normalność
 

Po etapie pustki i smutku nadchodzi etap, który zostanie już do końca życia, a jest nim powrót do normalności i akceptacja oraz powolne uczucie ulgi. Jest to psychologiczne zakończenie żałoby, powrót do normalnego funkcjonowania, zaakceptowanie nowego porządku i pogodzenie się z nim. Oczywiście, pamięć o zmarłym będzie towarzyszyła nam już zawsze, niemniej jednak przebieg żałoby kończy się właśnie w tym miejscu. Życie zaczyna wtedy przypominać życie sprzed śmierci ukochanej osoby, pojawiają się pierwsze wyjścia towarzyskie, śmiech, odczuwanie szczęścia, czasem zdarza się też od nowa odczuwać miłość . Uczucia te bardzo często są tłumione i powodują u osób przeżywających żałobę wyrzuty sumienia, gdyż świadczą według nich o braku szacunku do zmarłego. Jednak nie wolno się za nie winić, są one normalnym etapem żałoby i świadczą, że w ujęciu psychologicznym przeżyliśmy żałobę “prawidłowo”. Podczas tego etapu pojawia się również uczucie chęci przewartościowania swojego życia i jego głębokiej przebudowy. Następuje wówczas przewartościowanie ideałów, przemyślenie pewnych spraw, przyjrzenie się na nowo swojemu życiu zarówno w sferze duchowej jak i materialnej. Są to z reguły dobre zmiany, pomagają w przeżywaniu straty i w ułożeniu sobie życia w zgodzie ze sobą. 

Czym jest żałoba patologiczna?
 

Za żałobę patologiczną uznaje się występowanie etapów żałoby i związanych z nimi objawów w czasie, który przekracza znacznie ramy okresów adaptacyjnych. Uznaje się, że jeśli czas trwania pewnych objawów u osoby przeżywającej żałobę przekracza 6 miesięcy, to może się ona zaliczać do grona osób z ryzykiem wystąpienia u nich żałoby patologicznej.

Będzie się to wiązało z upośledzeniem psychologicznym, socjalnym czy medycznym oraz ze zdrowiem psychicznym.
 

Są ludzie, którzy są bardziej podatni na to, że pojawi się u nich żałoba patologiczna. Czynniki, które predysponują do żałoby patologicznej to:

• czynniki osobiste- jeśli relacje ze zmarłą osobą były oparte na gniewie czy zależności lub jeśli osoba doświadczyła już w swoim życiu licznych strat,
   

• czynniki związane z okolicznością- to np. śmierć dziecka, śmierć po długiej chorobie, lub odwrotnie; jeśli śmierć bliskiej osoby była nagła, przypadkowa i nieoczekiwana, śmierć związana z samookaleczeniem, przekonanie, że można było zapobiec śmierci itp,
   

• czynniki historyczne- brak poczucia bezpieczeństwa w dzieciństwie, odczuwanie patologicznego żalu w przeszłości,

• czynniki związane z osobowością- niski poziom tolerancji stresu, odrzucanie pomocy,

• czynniki społeczne - brak wsparcia społeczeństwa, śmierć nieakceptowana przez społeczeństwo jak np. samobójstwo.

Żałoba patologiczna objawia się najczęściej lękiem, niedowierzaniem, depresją, płaczem, ciągłym myśleniem o zmarłym, nadmiernym żalem, zaniedbywaniem codziennych obowiązków lub nawet higieny osobistej.

 

W żałobie patologicznej wystąpić mogą zaburzenia psychiczne takie jak:
 

• ataki lękowe, 

• nadużywanie alkoholu, 

• depresja kliniczna, 

• zespół stresu pourazowego,

• inne  zaburzenia psychotyczne.

Jak wspierać osobę w żałobie?
 

Utrata bliskiej osoby nigdy nie należy do łatwych wydarzeń w życiu człowieka. Bardzo ważne jest wspieranie osób przeżywających żałobę. Proces żałoby to proces bolesny, długotrwały i nasza pomoc jest niezwykle ważna na każdym jego etapie. Od czasu żałoby zależy to, czy przebieg żałoby będzie “właściwy” i nie przekształci się w żałobę patologiczną. Istotna jest przede wszystkim umiejętność słuchania, pozwolenie na wygadanie się, wyrażanie uczuć i emocji związanych ze stratą bliskiej osoby. Poświęcenie swojego czasu, słuchanie bez oceniania, rozpoznawanie sygnałów świadczących o zaburzeniach psychicznych, pomaganie w obowiązkach, które spadły na tę osobę po śmierci bliskiego na pewno pomogą w przejściu procesu żałoby.
 

Przeżywanie żałoby będzie dla każdego bardzo indywidualne; jeden może uciekać w wir codziennych obowiązków i zachowywać się jakby nic się nie stało, inny z kolei może ciągle koncentrować się na zmarłym i nie pozwalać sobie na myślenie o czymkolwiek innym. Trzeba uszanować każdy rodzaj oswajania się z nową rzeczywistością i co najważniejsze nie oceniać go. Nie ma gorszego lub lepszego sposobu przeżywania śmierci bliskiej osoby. Każdy radzi sobie z tym na swój indywidualny sposób, a życie po śmierci bliskiej osoby dla każdego znaczy coś innego.

Czy psychoterapia może pomóc osobie w żałobie?

Nikt nie da prostej odpowiedzi na to, jak pozbierać się po śmierci bliskiej osoby i jak poradzić sobie ze śmiercią bliskiej osoby. Jeśli żałoba przekształca się w żałobę patologiczną to jedynym i najważniejszym wyjściem z niej będzie pomoc psychologa. Terapia pomoże także w przejściu procesu żałoby, w samym przeżywaniu żałoby i w powrocie do równowagi emocjonalnej. Nie każdy potrafi sam poradzić sobie z tak wielkim szokiem i z tak ogromną zmianą w życiu jak utrata bliskiej osoby. Jeśli łączyła go ze zmarłym silna więź lub znali się oni bardzo długo, osoba taka może nie uporać się sama z jego śmiercią.



Terapia na pewno też pomoże w przeżywaniu straty jeśli żałobnik ma skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych, obarcza się winą czy odczuwa ogromny szok w przypadku np samobójstwa bliskiej osoby. Psycholog pomoże przepracować nam daną sytuację, przejść przez wszystkie etapy żałoby i nauczyć nas jak żyć na nowo po stracie ukochanej osoby.
 

Literatura
 

Ruczaj, J. (2020). Doświadczenie żałoby po samobójczej śmierci bliskiego–zagrożenia i metody wspierania pozostawionych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 33(2).

Zdankiewicz-Ścigała, E., Herda, M., & Odachowska, E. (2018). Dziecko wobec śmierci. Jak dzieci opisują doświadczanie utraty bliskiej osoby?. Psychologia Wychowawcza, 55, 25-38.