Parentyfikacja - czym jest bycie rodzicem rodziców?

Jak niebezpieczna dla dziecka może być parentyfikacja? Mechanizm parentyfikacji a potrzeby dziecka i rodzica?

Dowiedz się znacznie więcej o parentyfikacji, jej rodzajach i możliwościach terapii w niniejszym artykule. 

Czym jest parentyfikacja?

Nadopiekuńczy rodzice to zjawisko z którym spotykamy się od dawna. Rodzice tacy chcą podejmować decyzje za swoje dziecko, otaczają je nadmierną troską na każdym etapie życia, chcą wręcz po prostu przeżyć życie za dziecko. Jednak zdarza się również sytuacja odwrócenia ról i to właśnie wtedy dzieci przejmują rolę rodziców.
 

Zacznijmy więc od początku starając się scharakteryzować zagadnienie i odpowiedzieć na pytanie “co to jest parentyfikacja”? Parentyfikacja to zjawisko, w którym dziecko staje się “małym dorosłym” i zaczyna przejmować odpowiedzialność za swoich rodziców lub opiekunów. To podporządkowanie dziecka potrzebom rodziców, to miłość rodzica od dziecka dla rodzica.


Parentyfikacja to również nadopiekuńczość względem rodziców, przejęcie roli opiekuna w rodzinie. Dziecko stara się zaspokajać potrzeby rodzica, zarówno fizyczne, emocjonalne, jak i materialne, rezygnując przy tym z zaspokajania swoich potrzeb i ze swojego rozwoju. Parentyfikacja może wystąpić, kiedy rodzic jest nieobecny czy przykładowo niedostępny z powodu choroby, uzależnienia lub  problemów finansowych.

 

Dziecko może czuć się odpowiedzialne za dobre samopoczucie swoich rodziców, może przejmować zadania, wykraczające ponad jego wiek lub poziom rozwoju. Może to niestety mieć negatywny wpływ na jego rozwój emocjonalny i psychologiczny, ponieważ przez przejęcie roli rodziców, dziecko nie ma możliwości rozwijać swoich pasji, zainteresowań, a dodatkowo często doświadcza takich uczuć jak lęk, wstyd czy poczucie winy. Ponadto problem zjawiska parentyfikacji wpływa na trudności nawiązywania relacji z rówieśnikami, a także na budowanie własnej tożsamości.

Rodzaje parentyfikacji

 

Przejęcie roli dorosłego w rodzinie ma kilka odsłon. W zależności od okoliczności i sytuacji, w których dziecko przejmuje odpowiedzialność za swoich rodziców, parentyfikację dzielimy na kilka rodzajów. Jakie są rodzaje parentyfikacji? 

• parentyfikacja instrumentalna - dziecko przejmuje zadania związane z prowadzeniem domu. Podejmuje działania, które powinny być wykonywane przez dorosłych, a więc gotuje, sprząta, robi pranie czy płaci rachunki. W rodzinach, w których jest kilkoro dzieci, dziecko bierze na siebie również obowiązek opieki nad młodszym rodzeństwem. Wypełnia te zadania, by zapewnić spełnienie podstawowych potrzeb domowych. Kiedy jednak dziecko jest przeciążone i wykonuje zbyt wiele zadań, odczuwa na sobie emocjonalne skutki zbyt dużej odpowiedzialności. Nie ma czasu na naukę i zabawę, a to może prowadzić do wielu zaburzeń emocjonalnych jak np.: depresja, przewlekły stres czy lęk.
  
  Parentyfikacja instrumentalna ma negatywny wpływ nie tylko na dziecko, ale i również na całą rodzinę. Rodzice, którzy nadmiernie polegają na swoich dzieciach, często nie zdają sobie sprawy, że przeciążają je.
   

• parentyfikacja emocjonalna - dziecko staje się emocjonalnym wsparciem dla swojego rodzica lub opiekuna, zastępując w pewnym stopniu brak oparcia emocjonalnego ze strony dorosłych. Dziecko słucha o problemach rodziców, radzi sobie z ich zaburzeniami emocjonalnymi, traktuje ich jak rówieśnika, udziela pocieszenia, rad i wsparcia. W przypadku parentyfikacji emocjonalnej dziecko zauważa problemy dorosłych jak przykładowo uzależnienie od alkoholu, od narkotyków, od hazardu. Często działa jak opiekun dla rodziców, czuwa nad nimi i pomaga w wykonywaniu codziennych obowiązków domowych. Rezygnuje wówczas z własnych potrzeb emocjonalnych po to, by zaspokoić potrzeby swoich rodziców. To z kolei prowadzi do poczucia osamotnienia, zaniedbywania i izolacji. Dziecko nie ma możliwości rozwijania swojego własnego potencjału, swoich potrzeb emocjonalnych, nie może korzystać ze swojego życia poza domem. Cierpi z powodu braku wsparcia emocjonalnego ze strony swoich rodziców, co często prowadzi do powstawania własnych problemów emocjonalnych jak np.: niskie poczucie własnej wartości, lęk, stres, czy depresja,
   

• parentyfikacja medyczna - dziecko przejmuje obowiązki związane z opieką nad chorującym rodzicem takie  jak przykładowo pilnowanie przyjmowania leków, ogólna opieka, umawianie czy prowadzenie na wizyty lekarskie. Jest opiekunem medycznym dla swojego rodzica.
  
  Medyczna parentyfikacja jest wywołana zwykle przez chorobę lub niepełnosprawność jednego z rodziców. Dziecko przejmuje wówczas rolę opiekuna, by udzielić mu niezbędnego wsparcia. Sytuacja ta jest bardzo stresująca dla dziecka, ponieważ musi ono poradzić sobie z wieloma medycznymi decyzjami oraz ogólną odpowiedzialnością za zdrowie psychiczne lub fizyczne rodzica. Może to przyczynić się do wywołania u niego lęku, stresu oraz emocjonalnego wyczerpania. Ponadto, poprzez stawiania czoła trudnościom związanym z opieką nad niepełnosprawnym rodzicem, dziecko ma utrudniony własny rozwój, co wpływa negatywnie na jego samodzielność.
  
  By zapobiegać negatywnym skutkom parentyfikacji medycznej, ważne jest, by dziecko miało dostęp do wsparcia i odpowiedniej pomocy. Może ono bowiem potrzebować pomocy psychologicznej i odpowiedniej terapii, by móc radzić sobie ze stresem oraz ogromną odpowiedzialnością,
  
  
  
  
   

• parentyfikacja informacyjna - występuje wówczas, kiedy dziecko staje się głównym źródłem informacji dla swojego rodzica lub opiekuna. Obejmuje to przykładowo udzielanie porad w sprawach zdrowotnych, finansowych, czy prawnych. Dzieci stają się wówczas odpowiedzialne za zarządzanie całym domem, nie tylko w sprawach finansowych, ale również medycznych jak  zapewnienie dostępu do lekarzy, doradzanie w kwestiach prawnych.
  
  Parentyfikacja informacyjna również niesie ze sobą negatywne skutki jak stres, nadmierne poczucie odpowiedzialności, co w konsekwencji powoduje problemy emocjonalne u dziecka oraz zaburza jego rozwój społeczny. W przypadku parentyfikacji informacyjnej dziecko czuje się w obowiązku, by doradzać rodzicowi w sprawach, w których to on sam powinien podjąć decyzję,
   

• parentyfikacja rodzinna - występuje wtedy, kiedy dziecko przejmuje rolę opiekuna i bierze na siebie odpowiedzialność za opiekę nad młodszym rodzeństwem lub innym członkiem rodziny. Dodatkowo załatwia ono sprawy domowe, finansowe, uczestniczy w rozwiązywaniu problemów rodzinnych. Jest źródłem wsparcia, stabilizacji dla rodziny. Rodzinna parentyfikacja może występować wtedy, kiedy w rodzinie zdarza się choroba któregoś z rodziców, uzależnienie lub rozwód,
   

• parentyfikacja seksualna - to najbardziej szkodliwy rodzaj parentyfikacji. Dziecko staje się partnerem seksualnym któregoś ze swoich rodziców, jest zmuszany do różnych zachowań seksualnych lub do obserwowania ich u rodziców. Jest zmuszone do przejmowania roli partnera seksualnego. Jest to oczywiście forma wykorzystywania seksualnego dzieci, niosąca ze sobą bardzo poważne skutki dla zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka.
  
  Dzieci, które doświadczyły parentyfikacji seksualnej przez swoich rodziców, mają w dorosłym życiu trudności w budowaniu relacji intymnych, cierpią przez zaburzenia emocjonalne i psychiczne, są narażone na depresję czy myśli lub próby samobójcze.

Jak widać, rodzaje parentyfikacji mogą być różne, dlatego trzeba być bardzo czujnym na wszelkie objawy tego zjawiska w środowisku rodzinnym. 

Jak rozpoznać parentyfikację - przyczyny i objawy

Jakie są główne przyczyny parentyfikacji?

• choroba rodzica lub jego niezdolność do wykonywania codziennych zadań i obowiązków domowych,
   

• uzależnienie rodzica od narkotyków, alkoholu, czy hazardu - dziecko wchodzi wówczas w rolę opiekuna, by zapewnić stabilizację rodzinie,
   

• separacja rodziców lub ich rozwód - kiedy dziecko obserwuje, że musi stać się wsparciem dla któregoś z rodziców lub musi przejąć odpowiedzialność za młodsze rodzeństwo,
   

• problemy finansowe w rodzinie - jeśli problemy finansowe prowadzą do braku środków na spłatę zobowiązań, dziecko widzi, że musi pomóc w finansowym prowadzeniu domu,
   

• brak wsparcia ze strony rodziców, zaniedbywanie emocjonalne dziecka przez rodziców - dziecko staje się źródłem wsparcia emocjonalnego dla rodzica, który przez swoje własne problemy nie jest w stanie udzielić tego wsparcia swojemu dziecku.
   

Główne objawy parentyfikacji to przede wszystkim:
 

• dziecko, które doświadcza zjawiska parentyfikacji przejawia dorosłe zachowania, jest zbyt “poważne” jak na swój wiek oraz zbyt odpowiedzialne - zachowuje się jak “mały dorosły”, bierze odpowiedzialność za sytuacje, które powinni załatwiać dorośli,
   

• parentyfikacja objawia się brakiem czasu na rozwój i zabawę - dziecko poświęca własne potrzeby, jest zmuszone do zajmowania się młodszym rodzeństwem lub czuje się w obowiązku, by opiekować się rodzicami, a to w konsekwencji jest utrata dzieciństwa, brak czasu na relaks i zabawę,

• wykonywanie zadań, które wykraczają poza poziom rozwoju dziecka - płacenie rachunków, umawianie wizyt lekarskich, prowadzenie domu czy nawet doradztwo prawne,
   

• parentyfikowane dzieci mają trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami i w utrzymywaniu ich - poprzez brak czasu, nie mogą rozwinąć swoich znajomości, nie umieją stworzyć głębszych, zdrowych relacji, a jeśli takowe posiadają, to je zaniedbują,
   

• poczucie nieadekwatności i stres - zbyt wygórowane oczekiwania wobec dziecka, przeciążenie zbyt dużą odpowiedzialnością powoduje stres u dziecka,
   

• parentyfikacja objawia się u dziecka ich nadmierną troskliwością i opiekuńczością, nieadekwatną do wieku,
   

• dziecko czuje się odpowiedzialne za rodzica oraz za zaspokajanie jego potrzeb,
   

• parentyfikacja często prowadzi do problemów psychicznych i emocjonalnych u dziecka, może powodować depresję, zaburzenia osobowości czy ataki lęku,
   

• dziecko może również cierpieć na zaburzenia psychosomatyczne.

Konsekwencja parentyfikacji dla dzieci i rodziców

Konsekwencje parentyfikacji dla dzieci to między innymi :
 

• problemy zdrowotne i emocjonalne - przeciążenie nadmierną odpowiedzialnością oraz brak wsparcia mogą prowadzić do zaburzeń psychicznych i problemów emocjonalnych takich jak  lęk, zaburzenia osobowości, depresja lub problemy w odżywianiu,
   

• stres, presja - dzieci, poprzez wejście w rolę opiekuna muszą radzić sobie z sytuacjami, które powinni rozwiązywać dorośli,
   

• brak czasu na naukę, zabawę - zajmowanie się problemami rodziców, prowadzenie domu oraz załatwianie wszelkich innych spraw powoduje, że dzieci nie mają czasu na zabawę, na relaks oraz na naukę. Zaniedbują obowiązki szkolne, co odbija się negatywnie na ich przyszłości. Widać więc, że ma parentyfikacja skutki w dorosłym życiu zawodowym,
   

• trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji z rówieśnikami - dzieci, które są parentyfikowane, mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami, ponieważ często są zbyt zajęte dbaniem o innych,
   

• brak wsparcia emocjonalnego ze strony rodzica odbija się również na tworzeniu relacji partnerskich w przyszłym życiu dziecka. Dorosłe dzieci, które doświadczyły parentyfikacji w dzieciństwie mogą mieć problemy w związku, a nawet konsekwencją może być jego rozpad,
   

• parentyfikacja w dorosłym życiu przejawia się nadmierną chęcią pomagania innym, poczuciem odpowiedzialności za innych, brakiem umiejętności wyrażania swoich potrzeb i oczekiwań.

Konsekwencje parentyfikacji dla rodziców:
 

• zaniedbywanie potrzeb dziecka - koncentracja na własnych problemach sprawia, że zaniedbywane są potrzeby dziecka, a to utrudnia tworzenie zdrowych relacji ze swoim dzieckiem,
   

• zrzucenie odpowiedzialności za problemy rodzinne na dziecko, co prowadzi do narastania tych problemów, gdyż dziecko nie zawsze jest w stanie się z nimi uporać,
   

• brak zaangażowania w rolę rodzica i opiekuna - to już z kolei wpływa na mniejsze więzi z dzieckiem,
   

• wzmocnienie problemów natury emocjonalnej u rodzica - jeśli rodzic polega na dziecku w rozwiązywaniu swoich problemów, często skutkuje to tym, że one jeszcze narastają,
   

• trudności w tworzeniu silnych, zdrowych relacji z dzieckiem - jeśli rodzic traktuje dziecko jak przyjaciela lub partnera, nie sprzyja to budowaniu z nim więzi i relacji,
   

• trudności w samodzielności czy zdobywaniu pomocy od innych osób - poleganie na swoim dziecku sprawia, że rodzic staje się coraz mniej samodzielny, nie potrafi sobie poradzić z najprostszymi sprawami, nie umie zdobyć pomocy od innych dorosłych ludzi.

Psychoterapia a parentyfikacja

Myślisz czy istnieje, oraz jak wygląda “parentyfikacja terapia”? Psychoterapia jest bardzo skuteczną metodą radzenia sobie z problemem parentyfikacji zarówno dla dzieci, jak i dla rodziców.

 

Z kolei psychoterapia dla rodziców pomoże im zrozumieć, co tkwi w źródle ich zachowania, jakie są jego przyczyny oraz jak samemu radzić sobie z problemami i zdjąć odpowiedzialność z dziecka. Psychoterapia pomoże w naprawieniu relacji rodzinnych, pozwoli zbudować równowagę, wzmocni więź emocjonalną pomiędzy dzieckiem a rodzicami.

Literatura
 

Gibson, L. (2018). Dorosłe dzieci niedojrzałych emocjonalnie rodziców. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego