Mobbing w pracy - jak go rozpoznać i kiedy reagować?

Czym jest mobbing i jak odróżnić go od zwykłego konfliktu w pracy?

W artykule omawiamy definicję mobbingu, jego najczęstsze formy, skutki psychiczne oraz wskazówki, jak reagować i gdzie szukać wsparcia.

Artykuł dla tych, którzy chcą lepiej zrozumieć swoje prawa i zadbać o zdrowie psychiczne w środowisku zawodowym.
 

Czym jest mobbing w pracy?

Mobbing w pracy to zjawisko, które znacząco wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne pracownika oraz atmosferę w miejscu pracy. Warto jednak zaznaczyć, że w każdym miejscu pracy musi występować polityka antymobbingowa, zapewniona przez prawo pracy. Dzięki pojawieniu się regulacji prawnych dotyczących przemocy wobec pracowników, zmniejszyła się liczba aktów fizycznej przemocy, jednak przemoc psychiczna, jaką jest mobbing, wciąż stanowi poważny problem społeczny i zawodowy.

Czym jest mobbing? Jakie można wyróżnić kluczowe elementy mobbingu? Definicja mobbingu opiera się na angielskim słowie “mob”, co oznacza tłum, motłoch, a samo określenie znaczy: napadać, prześladować, szykanować. Jako charakterystyczne zachowania mobbingowe można wymienić długotrwałe nękanie, upokarzanie oraz zastraszanie. Mobbing ma miejsce najczęściej w pracy, jednak zdarza się także w innych środowiskach (np. szkolnym). 


 

Kto najczęściej doświadcza mobbingu?

Jakie mogą być przyczyny mobbingu? Przyczyny mobbingu są złożone, ponieważ mogą wynikać zarówno z indywidualnych cech psychologicznych osób zaangażowanych w to zjawisko, jak i z czynników organizacyjnych obecnych w środowisku pracy.

 

Znaczenie posiada także kultura organizacyjna w miejscu pracy. Autorytarny styl zarządzania, silna hierarchizacja, brak przejrzystych zasad współpracy i niewykorzystywanie pracy zespołowej sprzyjają rozwojowi mobbingu.

Jakie cechy osobowości i temperamentu mogą odgrywać kluczową rolę w doznaniu mobbingu? Należy wiedzieć, że występują pewne cechy wspólne dla wielu ofiar mobbingu: neurotyczny charakter, niskie kompetencje społeczne, niskie poczucie własnej wartości, depresja, silne wahania nastroju oraz trudności z adaptacją społeczną. Czasem także zwracanie uwagi wyglądem zewnętrznym lub chorobą może zwiększyć ryzyko stania się ofiarą.

 

Jakie zachowania świadczą o mobbingu?
 

Co podchodzi pod mobbing? Jakie zachowania powinny nas zaalarmować? Pod pojęcie mobbingu można zaliczyć wiele form przemocowych zachowań. Jako przykłady mobbingu można wymienić dyskryminację, ośmieszanie, izolowanie społeczne czy molestowanie.
 

Jak rozpoznać mobbing? Jakie mogą być jego rodzaje? Można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje mobbingu: poziomy, pionowy (inaczej ukośny) oraz pochyły. 

Mobbing poziomy występuje, gdy prześladowcami są współpracownicy znajdujący się na tym samym szczeblu organizacyjnym, a ofiarą jedna osoba z grupy. Przyczyną może być zazdrość, np. o wykształcenie, wygląd, status materialny czy poglądy.

Mobbing pionowy to sytuacja, w której podwładni dopuszczają się mobbingu wobec przełożonego – często z powodu awansu kolegi, który stał się przełożonym, lub chęci jego ośmieszenia i przejęcia władzy.

Mobbing pochyły, najczęściej spotykany, polega na szykanowaniu pracownika przez przełożonego. Zjawisko to nasila się szczególnie w trudnych czasach, gdy o pracę jest trudno, a pracownik boi się utraty zatrudnienia.

Ponadto wymienia się następujące grupy zachowań mobbingowych:

Działania utrudniające komunikację z innymi: utrudnianie ofierze swobodnej komunikacji, nieustanne wchodzenie jej w słowo, przerywanie wypowiedzi, reagowanie na opinie ofiary podniesionym głosem, obraźliwym językiem lub wyzwiskami, stałe podważanie jakości pracy, ingerowanie w życie prywatne ofiary, nieustanna krytyka, nękanie telefoniczne, groźby, celowe pokazywanie upokarzających gestów, unikanie otwartej rozmowy, stosowanie aluzji i zawoalowanej krytyki, bez wyjaśnień kierowanych bezpośrednio do poszkodowanej osoby.

Działania wpływające negatywnie na relacje społeczne: celowe unikanie kontaktu z ofiarą przez przełożonego, w tym ignorowanie rozmów i brak jakiejkolwiek interakcji, ograniczanie możliwości zabierania głosu i wyrażania opinii przez pracownika, izolowanie go zarówno fizycznie, jak i społecznie (na przykład poprzez przeniesienie do oddzielnego pomieszczenia i zakaz rozmów z innymi członkami zespołu), zabranianie współpracownikom utrzymywania kontaktu z wykluczoną osobą, otwarte okazywanie lekceważenia, ignorowanie obecności pracownika i traktowanie go, jakby nie istniał.

Działania naruszające wizerunek ofiary: rozpowszechnianie negatywnych opinii na temat ofiary za jej plecami oraz celowe szerzenie plotek, mających na celu podważenie jej reputacji, publiczne ośmieszanie i wyśmiewanie jej zachowań, wyglądu lub życia prywatnego, kwestionowanie zdrowia psychicznego pracownika, kierowanie go na nieuzasadnione badania psychiatryczne, ironiczne komentarze dotyczące jego życia osobistego, parodiowanie sposobu mówienia, poruszania się czy gestykulacji, ataki słowne wymierzone w wyznawane przez ofiarę poglądy polityczne lub religijne, upokorzenie z powodu pochodzenia narodowego, niepełnosprawności lub choroby, stosowanie obraźliwego słownictwa, w tym wulgaryzmów i przezwisk, niepożądane oraz niestosowne aluzje seksualne, składanie dwuznacznych propozycji, inne formy molestowania słownego lub fizycznego.

Działania uderzające w pozycję zawodową ofiary: zmuszanie pracownika do wykonywania poleceń, które naruszają jego godność lub są sprzeczne z zasadami etycznymi, podważanie jego kompetencji poprzez kwestionowanie podejmowanych przez niego decyzji, celowe pomijanie przy przydzielaniu obowiązków, co prowadzi do poczucia bezużyteczności, lub przeciwnie – obciążanie go zadaniami o charakterze pozornym, nieistotnym lub wyraźnie nieadekwatnym do jego stanowiska i kwalifikacji, nakładanie obowiązków, które są zbyt trudne, przekraczają jego umiejętności lub możliwości czasowe, często z nierealnymi terminami wykonania, systematyczne zwiększanie ilości pracy bez uzasadnienia, a także demonstracyjne odbieranie już przydzielonych zadań, wydawanie niejasnych poleceń, sprzecznych ze sobą lub całkowicie absurdalnych, co dezorganizuje pracę i podważa profesjonalizm ofiary.

Działania uderzające w zdrowie ofiary: powierzanie prac niebezpiecznych dla zdrowia, które są nieadekwatne do możliwości fizycznych lub psychicznych pracownika, często bez zapewnienia podstawowych środków ochrony, kierowanie gróźb związanych z użyciem przemocy fizycznej, stosowanie fizycznej agresji (zarówno w formie subtelnej, jak i jawnego znęcania się), zachowania o charakterze seksualnym, obejmujące nadużycia, molestowanie czy wykorzystanie, działania prowadzące do celowego obciążania ofiary odpowiedzialnością za szkody materialne, intencjonalne wywieranie presji psychicznej, skutkującej długofalowymi szkodami emocjonalnymi, zarówno w środowisku pracy, jak i poza nim (np. w miejscu zamieszkania).

Mobbing to proces, który rozwija się stopniowo. Jako fazy mobbingu przedstawia się:

1. Faza konfliktu – normalna sytuacja sporna, która nie została zażegnana, a przeradza się w napięcie i początek systematycznych ataków.
    
2. Faza samoobrony – ofiara zaczyna odczuwać przymus walki o swoją pozycję i bezpieczeństwo; pojawiają się pierwsze objawy stresu i lęku.
    
3. Faza eskalacji – zachowania mobbera stają się intensywniejsze, a ofiara zostaje postrzegana jako problem w zespole, co prowadzi do jej izolacji i obniżenia jakości pracy.
    
4. Faza błędnej diagnozy – ofiara szuka pomocy, jednak jej stan jest mylnie interpretowany jako wynik choroby psychicznej, a nie skutek mobbingu.
    
5. Faza stygmatyzacji i wykluczenia – pracownik zostaje uznany za osobę trudną, chorą psychicznie, jego działania są źle odbierane, a mobbing jest tolerowany przez otoczenie. Może dojść do rozwoju zaburzeń psychicznych, depresji czy uzależnień.

Jakie są skutki mobbingu dla zdrowia psychicznego i fizycznego?
 

Jakie mogą być skutki mobbingu? Nie każdy wie, jednak wpływ mobbingu na zdrowie jest znaczący. Pracownik doświadczający mobbingu jest narażony na silny stres, zaburzenia emocjonalne (takie jak lęk, depresja, gniew czy bezradność), a także szereg objawów somatycznych – m.in. bezsenność, bóle głowy, problemy żołądkowe, napięcia mięśniowe czy zaburzenia seksualne.
 

Zachowania mobbera mogą spowodować, że pracownik zwątpi w swoje umiejętności oraz straci poczucie własnej wartości. Mobbing często znacząco zniekształca sposób postrzegania rzeczywistości przez osobę doświadczającą przemocy. Świat staje się w jej oczach miejscem nieprzyjaznym, a poczucie sprawiedliwości poważnie naruszone. Środowisko pracy, które powinno zapewniać bezpieczeństwo i stabilność, zaczyna być postrzegane jako zagrożenie. W efekcie ofiara traci zaufanie do otoczenia, a także do samej siebie.
 

Jak radzić sobie z mobbingiem w pracy  
 

Przykłady mobbingu można zoaczyć w wielu miejscach pracy. Przeciwdziałanie mobbingowi powinno być priorytetem każdego pracodawcy, ponieważ to on ponosi odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznego środowiska pracy.
 

Zachowania mobbingowe – jak się bronić? Pracownik doświadczający mobbingu może dochodzić swoich praw, dokumentując nieetyczne zachowania, gromadząc dowody i zgłaszając problem pracodawcy, działowi HR lub odpowiednim instytucjom. Może również skorzystać z pomocy psychologicznej, lekarskiej czy prawnej w ramach tzw. profilaktyki trzeciorzędowej, ukierunkowanej na ofiary przemocy psychicznej w pracy.

Zgłoszenie mobbingu jest istotne, aby otrzymać właściwą pomoc – zarówno w zakresie ochrony swoich praw zawodowych, jak i wsparcia zdrowotnego. Psychoterapia może stanowić pierwszy krok do uzyskania wsparcia w zgłoszeniu mobbingu, odzyskania kontroli nad własnym życiem i zdrowiem psychicznym. Skorzystanie z terapii może przynieść ulgę, pomóc zrozumieć doświadczoną sytuację oraz odbudować poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa.

 

Rola psychoterapii - terapia dla ofiar mobbingu  

Psychoterapia dla ofiar mobbingu – kiedy warto sięgnąć po pomoc? Dotkliwe skutki mobbingu sprawiają, że ofiara pragnie sięgnąć po pomoc psychologiczną. Kiedy pojawiają się objawy takie jak przewlekły stres, lęk, obniżone poczucie własnej wartości, problemy ze snem, koncentracją czy relacjami z innymi, to jest to wyraźny sygnał, że warto skorzystać z psychoterapii. Wsparcie terapeuty może pomóc w odzyskaniu równowagi psychicznej oraz zrozumieniu własnych emocji i reakcji.
 

Psychoterapeuta może uświadomić swojemu klientowi, czym jest mobbing ,a także pomóc w ocenie czy go doświadczać. Czasem zachowania mobbingowe mogą być ukryte i przybierać formę pozornie niewinnych komentarzy, ignorowania, aluzji lub drobnych uszczypliwości, jednak nadal jest to psychiczne dręczenie. W bezpiecznej przestrzeni terapeutycznej ofiara może nazwać to, co ją spotyka, poczuć się wysłuchana i rozpocząć proces zdrowienia oraz odzyskiwania poczucia wpływu na własne życie.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ
 

Bibliografia

Erenkfeit, K., Dudzińska, L., Indyk, A. (2011). Mobbing w środowisku pracy – opis zjawiska oraz jego skutki. Medycyna Środowiskowa, 14(4), 81–89.
Gamian-Wilk, M., Grzesiuk, L. (2016). Mobbing w miejscu pracy. Przegląd wyników badań związanych z przejawami mobbingu, genezą i konsekwencjami. Psychologia Społeczna, 3(38), 244–254.
Kurowska, K. (2016). Mobbing jako patologiczne zjawisko w miejscu pracy. Ekonomia i Zarządzanie, 1(1), 49–67.