Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci? Rady psychologa

Temat śmierci i żałoby zalicza się do trudnych rozważań nad ludzką egzystencją zarówno dla dorosłych, a szczególnie dla dzieci.
 

Rodzice często zastanawiają się jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci i kiedy taką rozmowę przeprowadzić.

W niniejszym artykule psycholog w sposób praktyczny radzi jak pomóc dziecku poradzić sobie z żałobą, jak i rozmawiać o śmierci. 

 

Rozmowy o śmierci jako codzienność - kształtowanie pojęcia w różnym wieku

 

Rozmowy o śmierci i umieraniu mogą być trudne, ale są również bardzo ważne. Rozumienie śmierci zmienia się wraz z wiekiem, dlatego tak ważne jest, by poruszać z dzieckiem ten temat i nie udawać, że śmierć nie istnieje. Rozmowa z dzieckiem na temat umierania nie jest łatwa, trzeba w niej wziąć pod uwagę emocje dziecka, rozumieć i przewidywać reakcje dziecka, tak, by pojęcie śmierci nie było mu obce.

 

Jak rozmawiać o śmierci kogoś bliskiego? Jakie emocje towarzyszą dziecku wraz ze śmiercią bliskiej osoby i jak rozmowy o śmierci, a także umieraniu wpływają na poczucie przynależności dziecka? Przyjrzyjmy się dokładnie rozmowie o śmierci z dzieckiem w niniejszym artykule, a także pokażemy praktyczne wskazówki pomocne w rozmowach na trudne tematy.  

Pojęcie śmierci kształtuje się wraz z doświadczeniem i wzrastającą świadomością, dlatego rozmowy na temat śmierci będą różnić się w zależności od wieku osoby w taki sposób:
 

• dzieci w wieku przedszkolnym często traktują śmierć jako coś czasowego i odwracalnego. Dla nich śmierć może oznaczać, że osoba po prostu "odejdzie" lub "zacznie spać". Ważne jest, aby rozmawiać z dziećmi w sposób delikatny, ale prosty i jasny, aby pomóc im zrozumieć, że śmierć jest trwała i jest naturalną częścią życia,
   

• dla dzieci w wieku szkolnym, śmierć zaczyna stawać się bardziej rzeczywista i trudniejsza do zrozumienia. Mogą zaczynać zadawać pytania na temat przyczyn śmierci, takich jak choroby i wypadki, oraz na temat tego, co się dzieje po śmierci. Warto z nimi rozmawiać w sposób szczegółowy i dawać im odpowiedzi na zadane pytania, aby pomóc im zrozumieć, że śmierć jest nieunikniona, ale że istnieją różne sposoby na radzenie sobie z żałobą,
   

• młodzież w wieku nastoletnim zwykle zaczyna pojawiać się doświadczenie śmierci w sposób bardziej bezpośredni, tak jak śmierć bliskiej osoby lub rówieśnika. Mogą odczuwać silne emocje, takie jak gniew, smutek i niepewność, a rozmowy na temat śmierci mogą pomóc im zrozumieć, jak radzić sobie z trudnymi uczuciami i jak szukać wsparcia,
   

• dla dorosłych, rozmowy na temat śmierci mogą pomóc im zrozumieć, jak planować życie na wypadek swojej własnej śmierci lub śmierci bliskiej osoby. Mogą również pomóc w uświadomieniu sobie znaczenia życia i uporządkowania wartości jakie są dla nich najważniejsze.

Dlaczego mamy opory by rozmawiać z dziećmi o śmierci?

Istnieje wiele powodów, dlaczego ludzie mają opory, aby rozmawiać z dziećmi na temat śmierci. Jednym z nich jest lęk przed traumatyzowaniem dziecka i wprowadzeniem go w stan niepokoju lub niepewności. Często nie wiemy, jak podejść do tematu w sposób, który nie zrobi więcej szkody niż pożytku.
 

Dodatkowo, temat śmierci jest często uważany za tabu w naszej kulturze. Może to prowadzić do braku rozmów na ten temat w rodzinach i w szkołach, co utrudnia rozwój umiejętności radzenia sobie z żałobą i zrozumienia natury życia oraz śmierci.
 

Niezależnie od powodu, ważne jest, abyśmy rozmawiali z dziećmi o śmierci w sposób odpowiedni dla ich wieku i rozwoju emocjonalnego. Taka rozmowa może pomóc dziecku zrozumieć, że śmierć jest częścią życia i może pomóc mu radzić sobie z żałobą i emocjami związanymi z utratą bliskiej osoby.

Rozmowa o śmierci najbliższych - dziadkowie, rodzice

Rozmowa z dziećmi na temat śmierci bliskiej osoby, takiej jak dziadek, babcia lub rodzic, może być trudna i delikatna. Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci kogoś bliskiego?

Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc w takiej rozmowie:

• bądź szczery i jasny - wszystko zależy od wieku dziecka, ale w większości przypadków warto być szczerym, mówiąc dziecku, że ktoś bliski zmarł. Staraj się używać prostych słów i unikać skomplikowanych terminów, rozmowa o śmierci musi być dla dziecka zrozumiała,
   

• odpowiedz na pytania dziecka - dzieci mogą mieć wiele pytań na temat śmierci. Stosuj się do odpowiedzi, które są adekwatne do wieku dziecka i daj mu czas na zadawanie pytań i wyrażanie swoich uczuć,
   

• używaj słów, które pomogą dziecku zrozumieć - dzieci mogą mieć trudności ze zrozumieniem, co to znaczy "śmierć". Użyj prostych słów, takich jak "odchodzenie" lub "odejście", aby pomóc dziecku zrozumieć, co się stało,
   

• mów o emocjach - zaakceptuj uczucia dziecka, dzieci, które podobnie jak dorośli, przeżywają wiele emocji w wyniku śmierci bliskiej osoby. Porozmawiaj z dzieckiem o różnych emocjach, które może odczuwać, takich jak smutek, złość, strach czy przygnębienie. Zachęć dziecko, aby opowiedziało o swoich uczuciach i nie bagatelizuj ich,
   

• bądź obecny i wspieraj dziecko - dzieci potrzebują wsparcia w trudnych chwilach, a to właśnie Ty jako opiekun możesz im je zapewnić. Bądź obecny, słuchaj dziecka, pocieszaj je i zapewnij, że jesteś dla niego, aby pomóc,
   

• daj dziecku czas - pamiętaj, że każde dziecko jest inne i potrzebuje czasu, aby przetworzyć śmierć bliskiej osoby. Rozumienie śmierci to proces. Bądź cierpliwy i pamiętaj, że dziecko może potrzebować czasu, aby zrozumieć, co się stało i w jaki sposób może poradzić sobie ze swoimi emocjami.

Warto również pamiętać, że niektóre dzieci mogą potrzebować dalszej pomocy w postaci terapii lub wsparcia psychologa.

 

Żałoba dziecka - ile trwa, jak pomóc w jej przeżywaniu

Żałoba jest trudnym doświadczeniem dla każdego, bez względu na wiek. Dla dzieci może to być szczególnie trudne, ponieważ często nie rozumieją w pełni, co się stało, a także nie mają doświadczenia w radzeniu sobie z emocjami związanymi ze stratą. 

Jak pomóc w dziecku w przeżywaniu żałoby?:

• daj dziecku czas - żałoba to proces, który wymaga czasu, a każde dziecko potrzebuje indywidualnego podejścia. Daj dziecku czas i przestrzeń do wyrażania swoich emocji i przeżywania żałoby w swoim własnym tempie,
   

• słuchaj dziecka - dzieci potrzebują możliwości wyrażania swoich uczuć i myśli na temat śmierci bliskiej osoby. Słuchaj dziecka i stwórz przestrzeń dla jego wypowiedzi,
   

• bądź otwarty - bądź otwarty na rozmowę na temat śmierci i żałoby. Odpowiadaj na pytania dziecka i używaj prostych słów, aby pomóc dziecku zrozumieć, co się stało,

• daj dziecku poczucie bezpieczeństwa - dzieci mogą czuć się zagubione, osamotnione i bezradne w wyniku straty bliskiej osoby. Daj dziecku poczucie bezpieczeństwa, aby poczuło, że jest kochane i wspierane,
   

• przekaż pozytywne wspomnienia - podziel się z dzieckiem pozytywnymi wspomnieniami związanymi z osobą, która odeszła. Pomoc dziecku w skupieniu się na dobrych chwilach, które dzieliło z tą osobą, może pomóc w łagodzeniu bólu straty,
   

• szukaj pomocy, jeśli jest to konieczne - jeśli dziecko ma trudności w przeżywaniu żałoby, zwróć się o pomoc do psychologa, psychoterapeuty, psychologa dziecięcego. Współpracuj z dzieckiem i psychologiem dziecięcym, aby pomóc dziecku w radzeniu sobie z emocjami związanymi ze stratą.

Jakie emocje towarzyszą dziecku przy przeżywaniu śmierci bliskiej osoby

Dzieci, podobnie jak dorośli, przeżywają wiele różnych emocji w związku ze śmiercią bliskiej osoby.
 

Oto kilka przykładów emocji, które mogą towarzyszyć dziecku w takiej sytuacji:
 

• szok - w momencie, gdy dziecko dowiaduje się o śmierci bliskiej osoby, może poczuć szok. Może towarzyszyć temu poczucie oszołomienia, niepewności i dezorientacji,
   

• smutek  jest jedną z najczęstszych emocji towarzyszących dziecku w związku ze śmiercią bliskiej osoby. Może towarzyszyć temu poczucie pustki, samotności i tęsknoty za osobą, która odeszła,
   

• złość - dziecko może również czuć złość w związku ze stratą bliskiej osoby. Może być to złość na samego siebie, na osobę, która odeszła, na świat w ogóle,
   

• lęk jest inną emocją, która może towarzyszyć dziecku w takiej sytuacji. Może on być związany z niepewnością, co do przyszłości, brakiem poczucia bezpieczeństwa czy poczuciem osamotnienia,
   

• przygnębienie - dziecko może odczuwać przygnębienie, które objawia się brakiem energii, apatią, poczuciem beznadziei i bezradności,
   

• zaskoczenie - dziecko może być zaskoczone faktem, że ktoś, kogo znało i kochało, już nie żyje. Może to prowadzić do pytań typu "co się stało?" czy "dlaczego tak się stało?",
   

• wina - dziecko może poczuć się winne w związku ze śmiercią bliskiej osoby, szczególnie jeśli nie miało okazji pożegnać się lub wyrazić swoich uczuć.

Ważne jest, aby zrozumieć, że każde dziecko może przeżywać różne emocje w związku ze śmiercią bliskiej osoby i że nie ma jednoznacznego sposobu, aby poradzić sobie z tym doświadczeniem. Istotne jest, aby okazać dziecku wsparcie i pozwolić mu wyrazić swoje emocje w bezpieczny i akceptujący sposób.

Psychologia a rozmowy z dzieckiem o śmierci

Psychologia może pomóc w rozmowie z dzieckiem o śmierci, ponieważ daje wskazówki i strategie, jak podejść do tego trudnego tematu, jak zrozumieć i pomóc dziecku w procesie żałoby.

Co może być pomocne w rozmowie z dzieckiem o śmierci?:
 

1. Bądź szczery i prostolinijny: Mów dziecku prawdę w prosty i jasny sposób. Unikaj “owijania w bawełnę”, ponieważ mogą one wprowadzić zamieszanie i nieporozumienia. Wytłumacz dziecku wszystko szczerze i uczciwie. Dzieci potrzebują szczerych odpowiedzi, aby zrozumieć, co się dzieje.
    

2. Dostosuj się do poziomu rozwoju dziecka - dzieci różnią się pod względem poziomu rozwoju, a więc sposób, w jaki rozmawiasz z dzieckiem o śmierci, powinien być dostosowany do jego wieku i poziomu zrozumienia, rozmowa o śmierci powinna być dostosowana do wieku dziecka,
    

3. Słuchaj uważnie - daj dziecku czas i przestrzeń, aby wyrazić mogło swoje emocje i obawy. Słuchaj uważnie i pozwól dziecku mówić, jak się czuje. Daj mu poczucie, że jego emocje są ważne i słyszane,
    

4. Użyj prostych i zrozumiałych słów - unikaj używania zbyt skomplikowanego języka lub medycznych terminów. Używaj prostych słów, aby dziecko mogło zrozumieć, co się dzieje,
    

5. Bądź empatyczny - okazuj dziecku swoje wsparcie, zrozumienie i troskę. Dziecko potrzebuje poczucia, że jest kochane i że może liczyć na twoje wsparcie,
    

6. Pomóż dziecku zrozumieć, że to, co czuje, jest normalne - dzieci mogą czuć się zdezorientowane, zranione i przerażone w związku ze śmiercią bliskiej osoby. Wytłumacz dziecku, że te uczucia są normalne i że to, co czuje, jest zrozumiałe.
    

7. Udzielaj odpowiedzi na pytania - dziecko może mieć wiele pytań dotyczących śmierci. Udzielaj szczerych odpowiedzi, aby pomóc dziecku zrozumieć, co się stało,
    

8. Daj dziecku czas i przestrzeń do żałoby - dziecko potrzebuje czasu, aby przejść przez proces żałoby. Daj mu przestrzeń i wsparcie, aby pomóc mu w tym trudnym czasie.

Rozmowy z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby to trudny temat, z którym wielu rodziców i opiekunów zmaga się w połączeniu z różnymi emocjami i trudnościami. Jednym z trudnych uczuć, które może pojawić się w takiej sytuacji, jest poczucie winy. Dziecko może odczuwać winę, że nie zdążyło powiedzieć zmarłej osobie jak bardzo ją kocha, że kłócili się ostatnim razem lub że nie zdołało zrobić dla niej wystarczająco wiele.
 

Warto pamiętać, że rozmowa z dzieckiem o śmierci jest trudnym i emocjonalnym doświadczeniem, zarówno dla dziecka, jak i dla dorosłego. Jeśli potrzebujesz pomocy lub wsparcia na temat tego jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci, skorzystaj z pomocy psychologa. 
 

Literatura

Błędowski, P. (2019). Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci? Poradnik dla rodziców. Wydawnictwo Czarna Owca.

Domka, E. (2018). Jak mówić z dzieckiem o śmierci? Psychologiczne aspekty rozmów na ten temat. Wydawnictwo WAM.

Głowacka-Grajper, A. (2020). Rozmowy o śmierci z dziećmi i młodzieżą. Diagnoza, terapia, edukacja, 2(25), 10-18

Kwiatkowska-Ciotucha, D. (2018). Rozmowa z dzieckiem o śmierci w perspektywie interdyscyplinarnej. W: E. Zaremba, A. Heszen-Niejodek (red.), Psychologia wobec życia i śmierci (s. 301-312). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Stasiak, K. (2019). Rozmowy z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby. Przegląd Psychologiczny, 62(3), 373-387.

Tomaszewska, K. (2020). Rozmowy o śmierci z dzieckiem. Poradnik dla rodziców i opiekunów. Wydawnictwo Czarna Owca.