Pierwsze objawy schizofrenii u dziecka - bądź czujny!

Czy schizofrenia dotyczy tylko osób dorosłych? Czy objawy schizofrenii można zaobserwować również u dzieci?

Schizofrenia jest poważnym zaburzeniem psychicznych i niestety może występować również u dzieci. W jaki sposób diagnozować u dziecka niepokojące sygnały ?

Jak radzić sobie z chorobą i czy istnieje szansa na jej wyleczenie? Poniższy artykuł przybliża zagadnienie schizofrenii u dzieci.

 

Schizofrenia u dziecka - objawy

Schizofrenia jest chorobą w obszarze zdrowia psychicznego, której charakterystyczne symptomy pojawiają się najczęściej w początkach trzeciej dekady życia czyli w okolicach 30-tego roku życia. Mimo to coraz więcej uwagi poświęca się ostatnio na obraz psychopatologiczny schizofrenii u dzieci i młodzieży. W klasyfikacji DSM-IV oraz ICD-10 nie występuje zróżnicowanie kryteriów diagnostycznych dla schizofrenii dorosłych oraz schizofrenii dzieci i młodzieży. Warto jednak pamiętać, że mimo znacznego podobieństwa objawów to jednak w przypadku dzieci mają one zdecydowanie zmienny i niespecyficzny charakter. 

Im starszy wiek dziecka tym objawy schizofrenii są bardziej specyficzne i zbliżone do objawów schizofrenii u dorosłych. W okresie dziecięcym wyróżnia się :
 

• schizofrenię o początku w dzieciństwie, której objawy występują wśród dzieci poniżej 13 roku życia,
   

• schizofrenię o wczesnym początku, której objawy występują w okresie od 13 do 18 roku życia. 

Jakie są charakterystyczne objawy schizofrenii dziecięcej ? Warto zwrócić uwagę na sygnały, które mogą świadczyć o możliwości pojawienia się schizofrenii w niedalekiej przyszłości. A przede wszystkim warto poznać objawy charakterystyczne dla wyżej wymienionych odmian schizofrenii u dzieci i młodzieży. 

 

O wystąpieniu schizofrenii w okresie dzieciństwa świadczyć mogą takie symptomy występujące u dzieci jak:
 

• omamy wzrokowe,
   

• ucieczka myślami i zachowaniem  w świat fantazji,
   

• objawy negatywne poprzedzające pozytywne, czyli przed pojawieniem się objawów negatywnych nic nie sugerowało problemów rozwojowych oraz neurologicznych u dziecka,
   

• symptomy katatoniczne czyli np. zahamowanie ruchowe lub zaburzenia mowy,
   

• zaburzenie funkcjonowania społecznego, zaburzenia więzi, izolacja, 
   

• objawy wytwórcze i objawy psychotyczne m.in halucynacje, omamy, może wystąpić nawet sytuacja, że dziecko uważa się za jakieś zwierzątko, przedmiot,czy zupełnie inną osobę,
   

• znaczne spowolnienie psychoruchowe,
   

• zaburzenia neurologiczne,
   

• zaburzenia lękowe,
   

• zaburzenia somatyczne,
   

• zaburzenia nastroju, które spowodowane i wzmacniane są przez uciążliwe objawy psychozy,
   

• zaburzenia zachowania, które spowodowane są trudnościami z akceptacją stanów psychotycznych, co prowadzi do znacznych zaburzeń w funkcjonowaniu.

Warto wspomnieć, że część tych objawów zalicza się do objawów negatywnych (tzn.ubytkowych) . Objawy negatywne w schizofrenii to takie elementy jak: 
 

• emocjonalne wycofanie, 

• apatia,

• wycofanie społeczne,

• postawa autystyczna,

• trudności w myśleniu abstrakcyjnym.

Warto również zwrócić uwagę na pojawienie się u dziecka objawów/ sygnałów tzw.przedchorobowych schizofrenii do których zalicza się:
 

• zaburzenia zdolności poznawczych,

• trudności w relacjach rówieśniczych i rodzinnych,

• objawy charakterystyczne dla zaburzeń lękowych czy depresji,

• irracjonalne, dziwne zachowania,

• izolacja społeczna,

• gniew, drażliwość, 

• agresja,

• objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych,

• zawirowania w rytmie dobowym dziecka,

• zaburzenia umiejętności społecznych. 

Są to niepokojące objawy, które mogą występować u dziecka aż do momentu pojawienia się pierwszych symptomów schizofrenii dziecięcej.  Oczywiście wyżej wymienione objawy mogące świadczyć o ewentualnym pojawieniu się schizofrenii w przyszłości, przede wszystkim są charakterystyczne dla wielu innych problemów i zaburzeń w obszarze zdrowia psychicznego dzieci oraz młodzieży. Nie warto popadać w panikę i na podstawie wymienionych objawów diagnozować dziecka pod kątem schizofrenii. Do postawienia diagnozy zawierającej ocenę stanu zdrowia psychicznego dziecka, jego wcześniejszego funkcjonowania, a także rozwoju potrzeb jest wymagany zespół specjalistów takich jak: psychiatra, psycholog czy neurolog. 

 

Do postawienia pełnej diagnozy schizofrenii dziecięcej zespół specjalistów musi udowodnić wystąpienie u dziecka jednoznacznych kryteriów diagnostycznych adekwatnie do klasyfikacji ICD-10 lub DSM-IV. Pamiętajmy również, że jest to bardzo rzadkie schorzenie psychiczne u dzieci, bowiem badania potwierdzają, iż na schizofrenię o początku w wieku dziecięcym cierpi około 0,01% dzieci, natomiast rzadziej występuje ona u dziewczynek, niż u chłopców. Mimo to właśnie schizofrenia pojawia się bardzo rzadko zarówno w okresie dzieciństwa. Schizofrenia charakteryzuje się tym, że jej przebieg ma tendencję rozwojową w okresie pierwszych pięciu lat, następnie dochodzi do stabilizacji i funkcjonowania na podobnym poziomie.

 
 

We wspomnianej wyżej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pojawia się podział takich typów schizofrenii do których zalicza się: schizofrenię paranoidalną, katatoniczną, zdezorganizowaną, rezydualną, poschizofreniczną, prostą i niezróżnicowaną.  Warto o tym wspomnieć w aspekcie schizofrenii, jednak trzeba mieć na uwadze, że w czasie nawrotów choroba zmienia swoją postać u tej samej osoby lub przechodzi w inny fazę. 

 

Jednym z podstawowych typów schizofrenii jest schizofrenia prosta, która swój początek ma już często w okresie dzieciństwa lub adolescencji. Jej rozwój przebiega powoli, ale dominują objawy stałe takie jak:

• izolacja i wycofanie społeczne, 
• postawy autystyczne, 
• problemy w nauce, 
• brak zainteresowań, 
• bezcelowość , 
• zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym.
   

Co istotne u dzieci często pojawiają się halucynacje wzrokowe, których w schizofrenii dorosłym jest znikomy odsetek na rzecz pojawiających się często halucynacji słuchowych. Schizofrenia dziecięca charakteryzuje się bowiem wystąpieniem halucynacji wzrokowych sięgających granicy 50 do 80% chorych dzieci.

 

Przyczyny schizofrenii u dziecka

Schizofrenia dziecięca występuje stosunkowo rzadko, stąd wielka trudność z określeniem jednoznacznie czynników odpowiedzialnych za jej występowanie. Mimo wielu badań wśród chorych dorosłych, to grupa badawcza dzieci ze schizofrenią jest zdecydowanie za mała na jednoznaczne i potwierdzone wnioski. Jak więc można rozumieć przyczyny schizofrenii u dzieci ?

Czynniki, które są wymieniane jako odpowiedzialne za wystąpienie schizofrenii dziecięcej należą do obszernej grupy zaburzeń neuropsychologicznych, a także w obszarze funkcjonowania mózgu.  

Ponadto badania genetyczne potwierdzają ogromną rolę i zagrożenie zachorowania na schizofrenię w wyniku wpływu czynników genetycznych. Co istotne we wcześniejszym okresie to autyzm interpretowany był jako wczesna postać schizofrenii. Dopiero rok 1943 i przeprowadzenie badań przez Leo Kannera pozwolił wyodrębnić z tej klasyfikacji autyzm oraz zakwalifikować go jako zaburzenie emocjonalne i społeczne. Mimo to podobieństwa autyzmu i schizofrenii są znaczące, przykładowo obie choroby mają swoje podłoże neurorozwojowe.

 

Do innych przyczyn schizofrenii u dzieci można zaliczyć:
 

• czynniki środowiskowe, wpływające na psychikę dziecka,

• choroby, infekcje dziecka jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego,

• wady rozwojowe układu nerwowego.

Leczenie schizofrenii dziecięcej

W leczeniu schizofrenii, zresztą tak samo jak w leczeniu wszystkich innych problemów zdrowotnych kluczowa jest właściwie postawiona diagnoza. Niestety ze względu na brak odpowiednich narzędzi diagnostycznych do badania schizofrenii dzieci postawienie wczesnej diagnozy jest bardzo utrudnione. Zbyt często diagnoza jest dopiero w momencie ostrych epizodów psychotycznych u dziecka czy młodzieży. 

Jednym z podstawowych kryterium diagnostycznym w przypadku schizofrenii dziecięcej są zaburzenia językowe. Ponadto to właśnie werbalne sygnały (tzw. słowne komunikaty) potwierdzają występowanie nielogicznego, dziwacznego formułowania myśli i zaburzeń w obszarze myślenia. Ocena przez lekarza psychiatrę poziomu patologii języka w przypadku schizofrenii dziecięcej ma znaczący wpływ nie tylko na rokowanie, ale przede wszystkim na strategię leczenia farmakologicznego.


Mimo tego, że jest to kluczowy element w rozpoczęciu diagnozowania pod kątem schizofrenii to wcale nie musi oznaczać, że jest gwarantowanym objawem tej choroby. 

 

Z racji tak nielicznych przypadków schizofrenii u dzieci to niestety badania opierające się na bezpieczeństwie leków psychotropowych i leczeniu farmakologicznym u dzieci są także ograniczone.  W tej sytuacji w leczeniu dzieci ze schizofrenią stosuje się wsparcie farmakologiczne adekwatnie do leczenia dorosłych, jednak należy zachować ostrożność przy lekach przeciwpsychotycznych.

Jednak uważa się , że niektóre leki jak np. atypowe neuroleptyki są bezpiecznym i najlepszym rozwiązaniem dla dzieci ze schizofrenią. Istotne jest, aby przez cały czas leczenia pozostawać pod opieką lekarza psychiatry, który nie tylko będzie dobierał odpowiednio leki do stanu zdrowia dziecka, ale przede wszystkim będzie regularnie kontrolował wszystkie ewentualnie działania niepożądane i zdrowie somatyczne. Bardzo ważne, aby w okresie leczenia farmakologicznego monitorować stan zdrowia somatycznego przez badania laboratoryjne oraz EKG. 

Psychoterapia sposobem pomocy przy schizofrenii dziecięcej
 

Czy przy tak ciężkiej chorobie jak schizofrenia dziecięca warto skorzystać z psychoterapii i czy jest ona w stanie wypracować widoczne efekty poprawy w funkcjonowaniu dziecka?  Przede wszystkim warto sobie uzmysłowić, że samo leczenie farmakologiczne nie wystarczy i na pewno nie przyniesie takich efektów jak w połączeniu z psychoterapią dziecka. 

Takim przykładowym uzupełnieniem w leczenia farmakologicznym schizofrenii u dzieci jest przede wszystkim:
 

• psychoedukacja dziecka i jego opiekunów,

• indywidualna psychoterapia dzieci, 

• terapia grupowa,

• treningi umiejętności społecznych,

• terapia zajęciowa,

• terapia rodzin.
   

Założeniem tych wszystkich form oddziaływania psychologicznego schizofrenii u dzieci jest przede wszystkim wspieranie i wzmacnianie zdolności dziecka do walki ze schizofrenią. Leczenie schizofrenii niestety nie jest łatwe ani krótkie, bowiem często jest to interwencja terapeutyczna trwająca przez całe życie.

Psychoedukacja służy zrozumieniu choroby, a przede wszystkim uczy konstruktywnych sposobów radzenia sobie z uciążliwymi symptomami schizofrenii. Terapia rodzinna pomaga radzić sobie ze stresem w rodzinie, który pojawił się po nieoczekiwanej diagnozie dziecka. Ta forma oddziaływania terapeutycznego umacnia także środowisko rodzinne, które powinno stanowić dla chorego dziecka podstawę bezpieczeństwa i możliwość wypracowania u siebie samodzielności bez względu na obciążenie chorobą. Treningi umiejętności i terapia grupowa pomaga dziecku w relacjach z grupą rówieśniczą, w panowaniu nad złością, gniewem czy agresją. 

Pracy terapeutycznej i psychologicznej z dzieckiem chorym na schizofrenię jest bardzo dużo, jednak tylko takie intensywne zaangażowanie w proces leczenia jest w stanie przełożyć się na widoczne efekty, dając szansę na uzyskanie samodzielności przez dziecko. Celem psychoterapii przy schizofrenii dziecięcej jest dbanie o rozwój umiejętności społecznych i wypracowanie strategii radzenia sobie z emocjami oraz objawami schizofrenii.

Praca z dzieckiem z diagnozą schizofrenii wymaga także pracy nad rozwojem mowy, rozwojem ruchowym i nad umiejętnością wykonywania codziennych czynności higienicznych. To wszystko wraz z leczeniem farmakologicznym schizofrenii dziecięcej znacząco przełoży się na jakość funkcjonowania chorego dziecka. 
 

Literatura
 

Tomasz Woźniak “Zaburzenia mowy dzieci i młodzieży ze schizofrenią” , 2016, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Sibilski, P. & Lepczyńska, N. & Tyszkiewicz-Nwafor, Marta & Rajewski, A.. (2012).
Pervasive developmental disorders and early-onset schizophrenia - A case report. Wiadomosci Psychiatryczne. 15. 151-155.