Zaburzenia afektywne - jak je leczyć?

Wahania nastroju dotykają nas wszystkich, a gorszy dzień, obniżona energia czy smutek mogą pojawić się naturalnie u każdego z nas w odpowiedzi na różne sytuacje życiowe.

Kiedy jednak nasz nastrój przeszkadza nam w codziennym funkcjonowaniu i przekłada sie negatywnie na naszą pracę, relacje z innymi czy postrzeganie świata możemy mówić o zaburzeniach nastroju. Zaburzenia afektywne czyli zaburzenia nastroju wymagają podjęcia terapii w celu poprawy naszego funkcjonowania.

Kiedy możemy mówić o zaburzeniach afektywnych, jakie objawy mogą wskazywać na występowanie zaburzeń afektywnych oraz czy istnieje szansa skutecznie je wyleczyć - odpowiedzi znajdziecie w artykule.

 

Czym jest choroba afektywna

Zaburzenia afektywne co to jest? W definicji choroby afektywnej (affective disorder) możemy zaliczyć wiele różnych zaburzeń psychicznych, w których wyróżniamy przede wszystkim chorobowe zaburzenia nastroju. Choroba afektywna występuje również z innymi objawami takimi jak zaburzenia snu, zaburzenia myślenia, aktywności, czy zaburzenia zachowania. Do choroby afektywnej możemy zaliczyć m.in. depresje, objawy epizodu manii i hipomanii, zaburzenie afektywne jednobiegunowe ChAJ, zaburzenia afektywne dwubiegunowe ChAD, uporczywe zaburzenia nastroju tj. dystymia, cyklotymia oraz inne zaburzenia nastroju afektywne F38.

Podział zaburzeń afektywnych

Co to są zaburzenia afektywne? Zaburzenia afektywne to inaczej zaburzenia nastroju, a ich objawem jest stan obniżonego lub podwyższonego nastroju (czasem wahania nastroju), które utrzymują się przez dłuższy okres czasu.
 

Możemy wyróżnić dwa główne rodzaje zaburzeń afektywnych:
 

• zaburzenia afektywne jednobiegunowe ChAJ,

• zaburzenia afektywne dwubiegunowe ChAD.
   

Inne rodzaje zaburzeń afektywnych według klasyfikacji ICD-10 wyróżniamy:
 

• epizod depresji F32,

• objawy epizodu manii F30,

• uporczywe zaburzenia nastroju afektywne F34,

• inne zaburzenia nastroju afektywne F38.
   

Występują również sezonowe zaburzenia afektywne, które nie są określane w klasyfikacji ICD - 10. 
 

Zaburzenia afektywne jednobiegunowe

Jako zaburzenie afektywne jednobiegunowe zaliczamy epizod depresji nawracającej. W populacji ogólnej cierpi na nią około 6%, natomiast ryzyko zachorowania oscyluje w granicach 5 - 25%. Główne czynniki wpływające na wystąpienie depresji to przede wszystkim czynniki genetyczne i nadmiar stresu.  Czynniki genetyczne, które prowadzą do wystąpienia zaburzeń afektywnych mają związek z nieprawidłowym działaniem serotoniny, dopaminy i noradrenaliny. Inne przyczyny wystąpienia zaburzeń nastroju jednobiegunowych mają związek z pracą układu limbicznego, nadnerczy, podwzgórza i przysadki, co powoduje zaburzenia wydzielania kortyzolu i kortykoliberyny. Dodatkowo etiologię zaburzenia afektu doszukuje się w stresogennych wydarzeniach z życia, zarówno traumatycznych przeżyciach z dzieciństwa, jak i przykrych doświadczeniach w życiu dorosłym.
 

Jednobiegunowe zaburzenia afektu objawy to przede wszystkim:

• uporczywe zaburzenia nastroju - przygnębienie, smutek, anhedonia,

• pogorszenie się fizycznego stanu organizmu - spowolnienie ruchowe, spowolnienie myślenia, obniżona sprawność intelektualna,

• zaburzenia snu - poranne budzenie się, płytki przerywany sen, nadmierna senność w ciągu dnia,

• brak energii, bóle głowy, utrata wagi.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

Choroba afektywna dwubiegunowa dzieli się na ChAD typu I - z epizodami manii oraz ChAD typu II. Objawy choroby wykazuje około 1 % populacji ogólnej. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe ma związek z nagłymi zmianami nastroju - bardzo emocjonujący stan (mania lub hipomania) oraz bardzo przygnębiający (depresja). Ciężki przebieg choroby możemy wyróżnić w tzw.rapid cycling, w którym dochodzi do bardzo częstych epizodów manii i depresji. Leczenie choroby afektywnej rapid cycling jest długotrwałe i ciężkie. 

Można wyróżnić jeszcze III typ zaburzenie afektywne dwubiegunowe, który wynika ze stosowania substancji psychotropowych, mamy wtedy do czynienia z obsesją maniakalną. Również typ III może być wynikiem nadużywania alkoholu i innych używek – pół mania lub hipomania.

 

Jeśli obserwujesz u siebie bądź swoich bliskich zaburzenie dwubiegunowe objawy możesz wypełnić kwestionariusz samooceny - zaburzenia dwubiegunowe test - są to pytania, na które można odpowiedzieć samodzielnie, a pomogą z diagnozą zaburzeń.  Zaburzenia dwubiegunowe test jest to narzędzie pomocnicze, właściwą diagnozę można uzyskać dopiero podczas spotkania z psychologiem i lekarzem psychiatrą.

Zaburzenia dwubiegunowe objawy - epizody depresyjne:
 

• anhedonia - brak odczuwania szczęścia,

• zaburzenia snu, brak energii,

• zaburzenia odżywiania, brak apetytu,

• przygnębienie, obniżenie nastroju,

• długotrwałe zmęczenie,

• zaburzenia myślenia, koncentracji i pamięci,

• urojenia depresyjne,

• myśli oraz czyny samobójcze.
   

Zaburzenia dwubiegunowe objawy - epizody manii:
 

• podwyższony poziom energii, zmniejszona potrzeba snu,

• nadmierna gadatliwość,

• podwyższony nastrój,

• impulsywność, częste przypadkowe kontakty seksualne,

• podejmowanie nieprzemyślanych decyzji,

• urojenia wielkościowe - chory uważa, że jest najlepszy, wywyższa się.
   

Aby prawidłowo zdiagnozować zaburzenie afektywne dwubiegunowe należy wykluczyć również poważne problemy zdrowotne, które mogłyby dawać podobne objawy tj. afektywne zaburzenie nastroju: guzy mózgu, nadczynność tarczycy czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Dodatkowo lekarz psychiatra powinien wykluczyć inne choroby psychiczne tj. ADHD, schizofrenię czy zaburzenia osobowości. Diagnoza zaburzeń afektywnych dwubiegunowych często jest długotrwała, jednak pacjent nie powinien się zniechęcać, ponieważ właściwa diagnoza zaburzeń afektywnych pozwoli opracować indywidualny plan leczenia oraz skutecznie przyspieszy leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej.
 

W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej stosuje się przede wszystkim farmakoterapię głównie leki normotymiczne (stabilizatory nastroju) oraz leki przeciwpsychotyczne. W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej zalecana jest również psychoterapia. Kiedy zaburzenie afektywne dwubiegunowe objawy cofają się, zalecane jest kontynuowanie psychoterapii, aby podtrzymać wypracowane dotychczas efekty, a także by minimalizować nieprzyjemne objawy.  Na terapię zaburzeń afektywnych z chorym mogą uczęszczać również bliscy, którzy będą go wspierać, a także otrzymają praktyczne wskazówki jak postępować w sytuacji, gdy stan pacjenta może ulec pogorszeniu.

Sezonowe zaburzenia afektywne

Co to są zaburzenia afektywne sezonowe? Sezonowe zaburzenia nastroju inaczej zwane depresją jesienną bądź depresją sezonową, z ang.SAD; zazwyczaj pojawiają się u ludzi w 2-3 dekadzie życia i częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn. Jedną z przyczyn choroby afektywnej sezonowej jest pogarszająca się pogoda oraz coraz mniej słonecznych dni. Według pewnych teorii ograniczona ekspozycja na promienie słoneczne powoduje zaburzenia rytmu dobowego, co powoduje afektywne zaburzenia nastroju. SAD zazwyczaj pojawia się w okresie jesienno - zimowym, to właśnie w tym czasie organizm produkuje mniejsze ilości serotoniny oraz melatoniny.

Sezonowe zaburzenia nastroju afektywne główne objawy to:
 

• spadek nastroju, przygnębienie,

• brak energii i apetytu,

• zaburzenia snu,

• anhedonia,

• problemy z koncentracją,

• uczucie niepokoju i bezwartościowości,

• myśli oraz próby samobójcze.
   

Jak leczyć zaburzenia afektywne sezonowe? Główną metodą leczenia jest fototerapia, podczas której pacjent używa specjalistycznych urządzeń do fototerapii - nie mogą to być zwykłe żarówki; przed którymi siedzi codziennie nawet przez kilkadziesiąt minut. Wspomagająco bardzo istotne jest, aby w leczeniu choroby afektywnej sezonowej skorzystać z psychoterapii lub farmakoterapii. Holistyczne leczenie sezonowych zaburzeń afektywnych jest w stanie przynieść zadowalające efekty leczenia. 

Objawy i przyczyny zaburzeń afektywnych

 

Główne objawy zaburzenia nastroju afektywne:
 

• obniżony nastrój - epizody depresyjne,

• problemy ze snem, 

• anhedonia,

• brak sensu życia,

• zaburzenia odżywiania,

• chory czuje się niepotrzebny,

• brak poczucia własnych wartości

• myśli i czyny samobójcze;

• podwyższony nastrój - epizody manii i hipomanii:

• brak potrzeby snu, nadmiar energii,

• gadatliwość,

• egocentryzm,

• chory często podejmuje ryzykowne decyzje i zachowania.
   

Aby podjąć się właściwej diagnozy zaburzenia afektywne objawy powinny się utrzymywać około dwóch tygodni. Po tym czasie lekarz psychiatra powinien opracować plan działania i zaangażować pacjenta w leczeniu choroby afektywnej, a także skierować na psychoterapię.

Zaburzenia nastroju przyczyny to przede wszystkim czynniki genetyczne, zaburzenia psychologiczne oraz zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniem neuroprzekaźników. Neuroprzekaźniki są to cząsteczki m.in. dopamina, serotonina czy noradrenalina, które przekazują informacje pomiędzy komórkami układu nerwowego. Ich nadmiar może prowadzić do wystąpienia podwyższonego nastroju, natomiast epizody depresyjne wiążą się z niedoborami neuroprzekaźników. Inną przyczyną zaburzeń nastroju mogą być stresujące przeżycia i traumy. Wahania nastroju mogą towarzyszyć również chorym cierpiącym na różne przewlekłe choroby, np. niewydolność serca, cukrzycę czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Choroba afektywna a wpływ na bliskich

Zaburzenia afektywne nastroju to choroby przewlekłe i często wiążą się z długotrwałym leczeniem, dlatego pomoc ze strony bliskich jest naprawdę drogocenna. Niestety często osoby cierpiącej na zaburzenia afektywne muszą się mierzyć z bardzo przykrymi sytuacjami. Zdarza się, że partnerzy nie wytrzymują presji oraz nie mają siły w ciągłej walce ze zmianami nastroju chorego i decydują się na odejście.

Bardzo ważne jest, żeby rodzina brała udział w psychoedukacji, dzięki czemu łatwiej będzie mogła stawić czoła przeciwnościom losu. Przy wsparciu rodziny osoba cierpiąca na zaburzenia afektywne nabierze siły i pewności siebie. To wszystko ma istotny wpływ na skuteczność leczenia zaburzeń afektywnych. 

Członkowie rodziny i osoby bliskie, powinny również zadbać o siebie, bowiem nie od dziś wiadomo, że chcący pomóc drugiemu człowiekowi, należy również zadbać o siebie i swój komfort psychiczny.  Jeżeli członkowie rodziny czują się przemęczeni, nie rozumieją osoby z ich bliskiego otoczenia cierpiącej na zaburzenia afektywny i brak im motywacji do zmian to sygnał, że również potrzebują wsparcia psychologicznego.

 

Leczenie choroby afektywnej

Leczenie choroby afektywnej jest niezmiernie istotne dla zdrowia psychicznego osoby chorej i opiera się przede wszystkim na leczeniu kompleksowym obejmującym : farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację.

Leczenie farmakologiczne stanowi ważną podstawę w leczeniu zaburzeń nastroju, często stosuje się przykładowo taki rodzaj leków jak:

• w depresji - leki przeciwdepresyjne, np. inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI)

• w manii/hipomanii - leki przeciwpsychotyczne np. zuclopenthixol.
   

Dodatkowo uzupełnieniem farmakoterapii jest zalecenie uczęszczania na psychoterapię lub inne wspomagające leczenie metody, np. fototerapia. Może okazać się, że psychoterapeuta prowadzący wsparcie psychologiczne wyda rekomendację do terapii rodzinnej lub małżeńskiej.

Warto również pamiętać o psychoedukacji, w której często biorą udział całe rodziny. Psychoedukacja  w leczeniu zaburzeń afektywnych ma na celu wskazanie właściwych zachowań podczas ustąpienia objawów oraz dostarcza praktyczne wskazówki co robić, kiedy zaobserwujemy u chorego nawrót choroby. W trakcie trwania psychoedukacji można się również dowiedzieć, co profilaktycznie wykonywać i jak się zachowywać, aby poprawić funkcjonowanie osoby cierpiącej na zaburzenia afektywne w społeczeństwie.

Literatura

Poleska J., Od depresji do manii - choroba afektywna dwubiegunowa., Poznań 2018

Rybakowski J., Koncepcja spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej., Psychiatria 2008