Zespół Stresu Opiekuna - jak zadbać o własne zdrowie psychiczne?

Nieustanna obecność, pielęgnacja chorego, pomoc w podstawowych czynnościach higienicznych mogą być męczące fizycznie i powodować spore wyczerpanie psychiczne. Czy wiecie, że istnieje takie zjawisko jak Zespół Stresu Opiekuna?

Opieka nad osobami niepełnosprawnymi, chorymi czy starszymi choć jest bardzo szlachetna, to jednak związana jest z wieloma wyrzeczeniami opiekuna.

Kiedy obciążenie opieką nad osobą chorą powodować będzie pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego u opiekuna? Jak radzić sobie z Zespołem Stresu u Opiekuna? Na wiele podobnych pytań odpowiedzi znajdziecie w artykule.

 

Czym jest Zespół Stresu Opiekuna

Co może oznaczać termin zespół stresu opiekuna ? Opiekun może być zarówno rodzicem dziecka zdrowego, dziecka niepełnosprawnego, osób starszych a także opiekunem może być pracownik służby zdrowia lub innych instytucji pomocowych. Jest to bardzo wymagająca funkcja społeczna i życiowa, która tak samo jak każdy inny zawód niesie ryzyko ogromnego stresu oraz wypalenia zawodowego. Opiekun dziecka zdrowego doświadcza różnych sytuacji dnia codziennego, wielokrotnie zmierzyć musi się z życiowymi decyzjami, a przede wszystkim obciążony jest procesem wychowania. Nie ma nawet wątpliwości, jak ważna jest to rola,a jednocześnie spore wyzwanie. Co jednak, kiedy człowiek ma pod swoją opieką niepełnosprawne dziecko lub chorego, niepełnosprawnego dorosłego człowieka ? Wtedy niejednokrotnie doświadczane jest obciążenie nie tylko dla zdrowia fizycznego, ale przede wszystkim psychicznie staje ta sytuacja nie do wytrzymania.  Wtedy pojawia się tzw. zespół stresu opiekuna, który najczęściej utożsamiany jest z opieką nad osobą chorą i niesamodzielną.

 

Omawiając zagadnienie zespołu stresu opiekuna nie sposób zapomnieć również o opiekunach, rodzicach dzieci niepełnosprawnych. Ich sytuacja jest bardzo trudna, a ból i problemy, które obserwują u swojej pociechy wyniszcza ich psychicznie każdego dnia. Wiadomość o chorobie dziecka, a szczególnie często ciężkiej, genetycznej czy nieuleczalnej przewraca niewątpliwe cały świat do góry i jest najtrudniejszym przeżyciem emocjonalnym. Na rodzicu dziecka niepełnosprawnego spoczywa ogromny ciężar psychiczny, a dodatkowo musi mieć na tyle siły, aby codziennie walczyć o jak najlepszą sprawność fizyczną i psychiczną swojego dziecka. Jego życie kręci się wokół szpitali, specjalistycznych wizyt, badań, a także ciągłej rehabilitacji i szeregu czynności pielęgnacyjnych prowadzonych u swojego dziecka. Sytuacja jest w miarę stabilna, kiedy rodzice są w tym wszystkim razem, wspierają się wzajemnie i mają oparcie w innych członkach rodziny. Ale co jeżeli z problemem zostaje jeden z rodziców ? Albo co kiedy sytuacja rodzinna, zawodowa i osobista rodziców jest bardzo trudna i niepewna.  Życie staje się wtedy wyjątkowo trudne i powoduje psychiczne wyczerpanie rodzica, który dodatkowo funkcjonuje w ogromnym poczuciu winy za cierpienie swojego dziecka.

Objawy i przyczyny Zespołu Stresu Opiekuna
 

Opiekun osoby chorej odczuwa chroniczne zmęczenie, presję otoczenia i ciężar obowiązków. Jednym z pierwszym symptomów zespołu stresu opiekuna jest poczucie lęku, osamotnienie i bezsilność . Bardzo często pojawia się poczucie winy opiekuna, że nie jest wystarczająco dobry, aby pomóc drugiej osobie. Rodzice z kolei żyją z poczuciem winy za niepełnosprawność dziecka, cały czas próbują usilnie szukać odpowiedzi dlaczego ich dziecko musi cierpieć. Z czasem te wszystkie negatywne emocje kumulują się i stają się tak mocno zakorzenione w opiekunie osoby chorej, że w konsekwencji powoduje to apatię i całkowite zamknięcie w sobie. Opiekun osoby chorej nie potrafi prosić o pomoc, uważa, że jest odpowiedzialny za swojego podopiecznego i musi być na tyle silny, aby możliwie najlepiej świadczyć sprawowanie opieki nad nim.

Z czasem te wszystkie negatywne emocje wyzwalają nerwowość, irytację, złość i drażliwość. Jeżeli stres opiekuna będzie nadal narastał, a negatywne emocje będą ukrywane i tłamszone w sobie może dojść nawet do głębokiej depresji. Niestety przy depresji opiekuna pojawia się zagrożenie dla zdrowia i życia nie tylko opiekuna, ale także podopiecznego.

W rozwoju zespołu stresu opiekuna nie brakuje również fizycznych, uciążliwych objawów, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Chroniczne zmęczenie, ból głowy, różnego pochodzenia dolegliwości bólowe, brak snu, problem z koncentracją to tylko niektóre doświadczane symptomy stresu opiekuna.  

Zmęczenie fizyczne jest bardzo często elementem zespołu stresu opiekuna bowiem chory podopieczny wymaga często nawet wsparcia przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych. Z małym dzieckiem można sobie poradzić w tym obszarze, natomiast, jeżeli jest to starsza osoba, obłożnie chora to niestety, ale potrzebne są ogromne nakłady siły fizycznej.  Opiekunowie osób starszych doświadczają więc różnego rodzaju bólów kręgosłupa, skurczy mięśni, kontuzji fizycznych i ewentualne innych urazów. Co istotne ciągły stres i chroniczne zmęczenie znacznie osłabiają odporność, a to może być początkiem wielu infekcji, a nawet poważnych chorób przykładowo takich jak : nadciśnienia lub cukrzyca.


 

Jak zapobiegać? Leczenie i profilaktyka Zespołu Stresu Opiekuna
 

Czy można zapobiec tym uciążliwym objawom, które towarzyszą zespołowi stresu opiekuna? Jak można takiej osobie pomóc, aby poczuła się lepiej ? Czy jest szansa, że opiekun osoby chorej jest w stanie poczuć się lepiej skoro każdego dnia doświadcza cierpienia psychicznego związanego z chorobą osoby bliskiej ?

Na pewno jest to zależne od wielu kluczowych czynników i cech osobowościowych opiekuna. Nasza indywidualność determinuje podejście do danej sytuacji życiowej. Czasem rodzice dzieci niepełnosprawnych mają takie pokłady siły w sobie i chęć życia z pozytywnym nastawieniem, których może pozazdrościć niejeden człowiek funkcjonujący w zdrowej rodzinie.

Przede wszystkim bardzo ważna jest profilaktyka w obszarze własnego zdrowia. Jeżeli czujemy, że sytuacja może nas przerosnąć należy bardzo szybko skorzystać z pomocy psychoterapeuty. Czasami decyzja o niepełnosprawności kogoś bliskiego, jego ciężkiej chorobie, może powodować sporą traumę. Zaraz po takiej wiadomości istotne jest skorzystanie z pomocy psychologicznej, aby chronić swoje zdrowia psychiczne i wypracować bezpieczne mechanizmy obronne.

Przykładowo jeżeli mamy do czynienia z diagnozą choroby Alzheimera u kogoś bliskiego to kluczowa jest konsultacja psychologiczna, która stanie się dla nas również pewnego rodzaju psychoedukacją.  Na takiej konsultacji psychologicznej przede wszystkim dowiemy się o etapach i konsekwencjach danej choroby u naszego podopiecznego. Pozwoli nam w pierwszej kolejności przepracować diagnozę i przygotować się na skutki tej choroby, które będą odczuwane zarówno dla osoby chorej, jak również opiekuna osoby starszej.

 

Wskazówki dla opiekuna osoby starszej, niepełnosprawnej

Poniżej przedstawimy pewne kluczowe założenia, które warto uzmysłowić osobie opiekującej się chorym. Pozwolą one uwolnić w niej poczucie winy i być może wpłyną na poprawę jej samopoczucia. 

To właśnie w zakresie profilaktyki przed zespołem stresu opiekuna warto wypracować u siebie pewne przekonania, które pozwolą emocjonalnie poradzić sobie z daną sytuacją. 

 

Przede wszystkim należy uświadomić sobie, że osoba chora i niepełnosprawna potrzebuje opieki przez 24 godziny, bez przerwy. Jest to niemożliwe do wykonania przez jedną osobą. Nie możemy sobie więc pozwolić wmówić, że jesteśmy jedyną osobą, która powinna się chorym opiekować. Warto porozmawiać z bliskimi i przepracować plan zamiennej opieki. W przypadku trudności rodzinnych można spróbować poszukać wsparcia w instytucjach pomocowych takich jak: fundacje, stowarzyszenia czy domy opieki.  

Ponadto nie lekceważ sygnałów zdrowotnych u siebie, badaj się regularnie, pamiętaj o właściwym odżywianiu. 

Przede wszystkim nie zamykaj się w sobie, masz prawo do trudnym emocji, masz prawo płakać i czuć się z tą sytuacją źle. Trzeba sobie dać prawo do negatywnych emocji takich jak rozczarowanie, gniew, niepokój. Na rozładowanie negatywnych emocji dobrym sposobem będzie aktywność fizyczna lub techniki relaksacyjne. Można skorzystać również z grup wsparcia dla opiekunów przewlekle chorych. Jest to świetna forma spotkania z innymi, wymiany swoich doświadczeń, możliwość przepracowania swoich negatywnych uczuć i poznania doświadczeń innych. 

Psychoterapia dla osób z Zespołem Stresu Opiekuna 

Jednym z zaleceń dla osób z Zespołem Stresu Opiekuna jest psychoterapia. Pamiętaj, aby nie czekać z decyzją na umówienie konsultacji z psychologiem do ostatniej chwili. Trudny stan emocjonalny często jest zmienny, raz widać perspektywę ku lepszemu, z kolei następnym razem znowu znacznie obniża się nasz nastrój i samopoczucie. Zmienność nastroju to charakterystyczny symptom chronicznego stresu. Nie warto tłumić negatywnych emocji, trzeba dać sobie szansę je przepracować i w tym właśnie pomoże nam psychoterapia. 

Psychoterapia pomoże zrozumieć, że złość którą odczuwasz jest podyktowana innymi trudnymi dla Ciebie emocjami, takimi jak: poczucie niesprawiedliwości, rozczarowanie czy ogromna bezradność. Samemu jest trudno przejść drogę zrozumienia i akceptacji, czasami pomaga rozmowa z rodziną, jednak w większości potrzebne jest wsparcie specjalisty z zewnątrz. Psychoterapeuta to osoba, której można powierzyć swoje wątpliwości, bez obaw , że będziemy oceniani, czy krytykowani. Często opiekun osoby starszej nie potrafi rozmawiać z rodziną lub z bliskimi znajomymi o swojej frustracji, bowiem właśnie ich oceny i niezrozumienia boi się najbardziej. Często też mimo sprawowania ciągłej opieki nad osobą chorobą to mimo wszystko opiekun odczuwa brak wdzięczności ze strony bliskich.  Zdecydowanie psychoterapia pomoże nam wyrwać się z objęć psychicznego wyczerpania.

 

Literatura
 

Musiał, K. (2018). Zespół stresu opiekuna w opiece nad osoba starszą z chorobą Alzheimera.

Piłat, A. (2016). Rodzinni opiekunowie osób starszych. Zeszyty Pracy Socjalnej, 2016(Numer 1), 23-33.

Krywda-Rybska, D., Zdun-Ryżewska, A., & Zach, E. (2012). Stres psychologiczny i czynniki na niego wpływające u opiekuna dziecka krótkotrwale hospitalizowanego. Pediatria I medycyna rodzinna, 3(8), 268-271.