Jak żyć z perfekcjonistą? Porady psychologa

Perfekcjonizm wbrew pozorom potrafi spowodować więcej szkody niż pożytku - i to nie tylko dla perfekcjonisty, ale również dla jego bliskich.

Skąd bierze się chorobliwy perfekcjonizm? Jak żyć z osobą, która jest perfekcjonistą?

Czy nadmierny perfekcjonizm trzeba i warto leczyć? Na wiele podobnych pytań dotyczących perfekcjonizmu odpowiedzi znajdziecie w tekście.

 

Kim jest perfekcjonista? 

Jest piątkowy wieczór, na zewnątrz zrobiło się chłodno, a Anna dopiero wróciła  z pracy. Obiecała sobie, że dokończy ten projekt nad którym tak mocno pracowała już prawie od miesiąca. W zasadzie był on już skończony tydzień temu, ale musiała jeszcze go dopieścić, bo ciągle coś jej w nim nie pasowało. W poniedziałek prezentacja, musi wyglądać idealnie.  Już od dłuższego czasu była umówiona z przyjaciółmi ze studiów; spotkanie po latach, no ale jak to w życiu bywa, ciągle było ono przekładane. A to czyjaś choroba, a to pilny wyjazd do rodziców, a to problemy z dzieckiem. Anna nie miała swojej rodziny, tzn.: stworzonej przez siebie. Nie było na to czasu, nie było też odpowiedniego kandydata. Problemy z dziećmi dotyczyły innych ludzi, nie jej samej. Do spotkania zostało 30 minut, trzeba jeszcze wyprasować bluzkę, wyprostować włosy. Przecież jeszcze makijaż. Ostatnio przez niewyspanie pogorszyła jej się cera, zejdzie z tym dłużej. No i co oni sobie pomyślą, jak mnie taką zobaczą. Jeszcze chyba przytyłam przez brak ruchu. Przecież nie ma na to wszystko czasu, więc lepiej tam nie iść, niż pojawić się w takim stanie.
 

Anna nie pozwala sobie na jakąkolwiek niedoskonałość w stosunku do siebie, przecież jest perfekcjonistką. Czuje wewnętrzny przymus w tym, żeby być doskonała. Doskonała na płaszczyźnie zawodowej i prywatnej. Jeśli ma coś zrobić to ma to być zrobione idealnie. Inaczej lepiej się tego nie podejmować. Ona również musi być idealna, przecież tego właśnie wymaga dzisiejszy świat.  Z resztą ona również ma wysokie standardy i oczekiwania w stosunku do innych ludzi. Po co coś robić, jeśli nie jest to zrobione wystarczająco dobrze. 

Może dlatego jest sama? Może trudno sprostać jej oczekiwaniom? Na pierwszy rzut oka jest sympatyczną, miłą osobą. Lubi zwierzęta, chętnie udziela się charytatywnie. Angażuje się w wiele zajęć, stawia na rozwój osobisty, można z nią porozmawiać na wiele tematów, jest dobrym słuchaczem. No i jest bardzo atrakcyjną kobietą. Wszelkie niedoskonałości w jej wyglądzie są przez nią szybko zauważone, jak i równie szybko się ich pozbywa. 

Czego jeszcze potencjalny partner mógłby oczekiwać we wspólnym życiu? W którym momencie cechy te nadawałyby jej znamiona cech partnerki idealnej, a w którym mogłyby stać się źródłem problemów? Kto to jest perfekcjonista, czy można żyć szczęśliwie z perfekcjonistą, czy można być szczęśliwym jako perfekcjonista i czy w skrajnych przypadkach perfekcjonista może po prostu zatruwać życie swojemu partnerowi?

Jak rozpoznać perfekcjonistę?

Główne cechy perfekcjonisty to:
 

• krytycyzm na wysokim poziomie - perfekcjoniści ciągle dostrzegają niedoskonałości i błędy u siebie, ale też i u innych. Zarówno w życiu zawodowym jak i prywatnym. Nie są zadowoleni ze swoich osiągnięć, raczej zawsze uważają, że jest zrobione “za mało” i “nie idealnie”, drżą przed jakimkolwiek popełnieniem błędu.
   

• nierealistyczne, wysokie standardy - cele perfekcjonisty często są niemożliwe do zrealizowania. Stawiają sobie oni poprzeczkę tak wysoko, że w zasadzie nie jest możliwe je spełnić. Co więcej, często podczas wykonywania tych zadań jeszcze ją podwyższają,
   

• strach przed porażką i przed byciem niedoskonałym - w przypadku perfekcjonistów porażką jest już samo zrobienie czegoś nieidealnie. Tak mocno przykładają oni wagę do idealnego osiągnięcia celu, że nie akceptują innego wyniku niż właśnie ten zamierzony, doskonały. Często też nie podejmują oni nowych wyzwań, bo tylko w ten sposób mogą według nich uniknąć rozczarowującej ich porażki,
   

• częste poczucie winy i złości- zarówno na samego siebie jak i na innych. Perfekcjonista czuje się winny, jeśli zadanie, które powierzył sobie lub komuś innemu nie zostało wykonane idealnie. Często odczuwa przez złość i niezadowolenie,

• nadmierne analizowanie- perfekcjoniści zastanowią się sto razy, zanim podejmą się jakiegoś zadania. Wcześniej muszą je dokładnie przeanalizować i zastanowić się, czy są w stanie zrobić je idealnie. To nadmierne analizowanie dużo bardziej spowalnia ich proces podejmowania decyzji,
   

• motywacja negatywna- perfekcjonistów nie zadowala kiedy idą we właściwym kierunku, jeśli chodzi o wykonywanie jakichś zadań. Nie motywuje ich chęć osiągnięcia celu sama w sobie, a raczej strach przed porażką. Są więc motywowani lękiem. Wykonywanie zadań jest uniknięciem porażki, a nie osiągnięciem sukcesu. Bardzo rzadko odczuwają satysfakcję ze swojej pracy,
   

• niezadowolenie z siebie i niska samoocena- dla perfekcjonisty nigdy nic nie jest wystarczająco dobre. To samo tyczy się jego samego. Jest on bardzo samokrytyczny, dostrzega w sobie raczej same wady, a bardzo rzadko widzi w sobie jakieś atuty. Ma on tak wysokie wymagania wobec samego siebie, że nawet jeśli jakieś spełni to cały czas nadal szuka nowych. Przez to perfekcjoniści bardzo często są samotni, ponieważ cechy te mogą zniechęcać do nich innych ludzi,
   

• skoncentrowanie na celach i wynikach- perfekcjonista widzi jedynie wyniki. Nie jest dla niego satysfakcjonujące dążenie do nich i spełnianie kolejnych kroków  w drodze do celów. Koncentruje się on wyłącznie na realizowaniu zamierzonych wcześniej celów za wszelką cenę,
   

• prokrastynacja- perfekcjonistów paraliżuje strach. Strach przed porażką, przed popełnieniem jakiegokolwiek błędu. Przez to bardzo często nie podejmują się wykonania jakiegoś zadania. Wolą w ogóle go nie wykonać, niż popełnić jakiś błąd. W efekcie ich perfekcjonizm doprowadzi do zaniechania, zwlekania, do braku chęci rozwoju osobistego,
   

• przygnębienie i chroniczny stres- perfekcjoniści zazwyczaj nie są szczęśliwymi ludźmi. Wyznaczają sobie takie zadania, z których wykonania nigdy nie będą zadowoleni, odznaczają się negatywnymi uczuciami, przewlekłym stresem i negatywnym podejściem do życia,
   

• ciągłe wymaganie od innych, dochodzenie po trupach do celu- perfekcjonista wymaga od siebie niemożliwego, ale niestety podobne podejście prezentuje wobec innych osób. Nie liczy się z ich uczuciami, wolnym czasem.Perfekcjonista nie rozumie, że ktoś po pracy woli spędzić czas z rodziną niż dalej pracować nad wykonaniem jakiegoś powierzonego mu zadania,
   

• defensywność, wrażliwość na krytykę- takim ludziom trudno przychodzi odbieranie nawet konstruktywnej krytyki, źle znoszą choćby drobne upomnienia czy rady.

Podwaliny perfekcjonizmu - skąd się bierze?

Nie są zbadane do końca przyczyny perfekcjonizmu. Z jednej strony nie rodzimy się perfekcjonistami, ale perfekcjonistą może być w zasadzie osoba w każdym wieku. Na pewno, jak wykazują badania, wpływ na pojawienie się tej cechy mają geny. Bardzo często dziecko perfekcjonisty również nim będzie. Kluczowy w rozwoju perfekcjonizmu jest okres dorastania. Wtedy właśnie pojawiać się mogą trudności, które będą skutkować w późniejszych latach rozwinięciem się tej cechy.
 

Na rozwój perfekcjonizmu wpływa na pewno dorastanie w określonym domu. Jakie postawy rodziców wpływają na to, że u ich dziecka może rozwinąć się perfekcjonizm?
 

• nadmierna krytyka swojego dziecka i stawianie mu zbyt wysokich wymagań,

• przykładanie uwagi na zadania, zarówno w szkole jak i w domu, zadania nie mogą zostać wykonane najlepiej jak dziecko może, ale muszą być zrobione perfekcyjnie,

• motywacja negatywna swojego dziecka i warunkowanie swojej miłości do dziecka poprzez spełnianie przez niego wysokich oczekiwań- jest to bardzo niebezpieczne zachowanie, który może doprowadzić do szeregu innych problemów psychicznych u dziecka. Dziecko uczy się wtedy, że miłość rodziców nie jest bezwarunkowa, a można otrzymywać ją wyłącznie przez bycie doskonałym. Przez deficyt miłości i poczucia bezpieczeństwa jest przewlekle zestresowane i nieszczęśliwe.

Nie tylko dzieciństwo może mieć wpływ na kształtowanie się perfekcjonizmu. Również młodość i dorosłe życie są pełne sytuacji, które mogą wpłynąć na rozwój tego problemu. 
 

Perfekcjonizm może się również rozwinąć jeśli trafimy w pracy na szefa perfekcjonistę. Powierzone nam zadania muszą być wykonane “na wczoraj”, musimy być skoncentrowani na osiągnięciach, celach, ciągle słyszymy, że powinniśmy być “focused on details” ( tzn. skupieni na szczegółach). Nierzadko działamy pod ogromną presją, a stawiane nam wymagania są wręcz nierealistyczne do spełnienia. Chcemy być lepsi i lepsi, nie pozwalamy sobie na jakiekolwiek błędy czy potknięcia, a jeśli takie się zdarzają to traktujemy je jako porażkę. 

Często perfekcjonizm wykształca się u ludzi, którzy są specjalistami w jakiejś konkretnej dziedzinie. Wychodzą oni po prostu z założenia, że nie mogą się mylić, że każda pomyłka niweluje ich pracę albo przekreśla ich dobrą reputację oraz podważa autorytet.  

Związek z perfekcjonistą - jak żyć z osobą perfekcyjną?

Z perfekcjonistą żyje się trudno. W zasadzie ciężko obcować z nim na każdej płaszczyźnie. Zarówno w życiu zawodowym jak i prywatnym. Dla szefa perfekcjonisty nigdy nie będziemy wystarczająco dobrzy. Nie będzie widział on, że przy każdym powierzonym nam zadaniu się rozwijamy i spełniamy je coraz lepiej. Raczej wytknie nam błędy i będzie krytykował dopóki, dopóty nie spełnimy jego wysokich wymogów. Przy takim szefie nie mamy co liczyć na pochwałę. Musimy być nastawieni na ciągłe podnoszenie poprzeczki i częste reprymendy. Szef perfekcjonista będzie również oczekiwał od nas poświęceń, będzie wymagał, że przeznaczymy swój wolny czas na pracę tak, by spełnić jego nierealistyczne wizje i cele.

Również życie rodzinne z perfekcjonistą może być bardzo uciążliwe i często jest źródłem ciągłych kłótni oraz stresu. Partner perfekcjonista, podobnie jak szef, raczej nie pochwali nas za wykonanie jakiegoś domowego zadania. Różne czynności związane z prowadzeniem domu będą dla niego zawsze wykonane nieidealnie, ponieważ jedynie on zrobiłby to tak, jak należy. Dla takiego partnera nie będziemy nigdy wystarczająco dobrzy, ubrania nie będą poukładane tak jak trzeba, naczynia nie będą dokładnie umyte, a kosmetyki w łazience również nie będą stały w takiej kolejności jak powinny. Przez zbyt wysokie standardy będziemy ciągle narażeni na krytykę perfekcjonisty związaną z naszym wyglądem czy zachowaniem. Prowadzić to będzie do częstych kłótni, poirytowania czy nawet do strachu przed jakimkolwiek popełnieniem błędu.

Ta sama sytuacja tyczyć się będzie też dziecka perfekcjonisty. Niezadowolenie z ocen i namowy do większego wysiłku jakie powinno ono włożyć w naukę będą narażały dziecko na szereg nieprzyjemnych doświadczeń. Przede wszystkim będą u dziecka perfekcjonisty powodować stres i przygnębienie. 

Czy perfekcjonizm jest wadą?

Perfekcjonizm na pierwszy rzut oka mógłby wydawać się dobrą cechą. Ale jest duża różnica pomiędzy dążeniem do ideału i doskonałości, a wymaganiem doskonałości. 
 

Perfekcjonizm adaptacyjny to perfekcjonizm zdrowy. Adaptacyjni perfekcjoniści ciężko pracują, wyznaczają sobie wysokie cele, przejawiają wysokie standardy w swoich działaniach. Pragną się rozwijać, ale też dostrzegają ograniczenia, które mogą spotkać po drodze. Umieją wyciągać wnioski z błędów tak, by przekuć je w lekcje, a potem w sukces. Akceptują ograniczenia wynikające z braku czasu albo ze swoich niedoskonałości. Taki perfekcjonizm jest zaletą, bo nie wpływa on na nich destrukcyjnie, wręcz przeciwnie; prowadzi do rozwoju i kreuje jego autorytet. 

Z kolei perfekcjoniści negatywni (nieprzystosowani) cechują się wewnętrznym przymusem bycia doskonałym, przez co nie są zorientowani na rozwój i sukces, a na porażkę. Perfekcjonizm nieadaptacyjny objawia się u nich obsesyjnością, nie przynosi im radości z dążenia do celu. Perfekcjonista negatywny znęca się nad sobą, stawia sobie wymagania, których nie jest w stanie spełnić. Własnym perfekcjonizmem niszczy również swoje otoczenie. Dla niego nic nie jest wystarczająco doskonałe. Przez to perfekcjonista unika podejmowania się nowych zadań, ponieważ uważa, że i tak nie będzie mógł ich wystarczająco dobrze wykonać. 

Czy perfekcjonizm należy leczyć?

Sam w sobie perfekcjonizm nie wymaga leczenia, bowiem nie jest chorobą. Ale to, do czego może doprowadzić już tak. Perfekcjoniści są permanentnie zestresowani, a to może rozwijać szereg problemów, również zdrowotnych i psychicznych. Perfekcjonizm może też negatywnie wpływać na relacje partnerskie i rodzinne, często prowadzi do kłótni i kłopotów w związku. W tej sytuacji związek z perfekcjonistą niejednokrotnie wymaga wsparcia terapii par, bowiem niesie szereg nieporozumień we wzajemnych relacjach. 

Co więcej, jeśli perfekcjonizm staje się perfekcjonizmem nieadaptacyjnym (negatywnym) i wpływa na nas destrukcyjnie, rozwinąć się mogą wówczas poważne zaburzenia psychiczne takie jak:

• depresja,

• fobie,

• zaburzenia lękowe,

• zaburzenia snu,

• zaburzenia odżywiania,

• zaburzenia obsesyjno- kompulsywne.

Wyżej wymienione zaburzenia psychiczne należy leczyć, warto wówczas skorzystać z pomocy psychologa. Terapeuta dobierze odpowiednią terapię i strategię terapeutyczną, pomoże nam także właściwe spojrzeć na problem perfekcjonizmu.  Jeśli perfekcjonizm nas niszczy zamiast budować, nie bójmy się szukać specjalistycznej pomocy psychologicznej. 

 

Literatura
 

Sanecka, E. (2014). Perfekcjonizm–pozytywny czy negatywny-Adaptacyjne i dezadaptacyjne formy perfekcjonizmu. Ogrody Nauk i Sztuk, 4(4), 242-251.

Sapalska, M. (2015). Perfekcjonizm a radzenie sobie ze stresem (Master's thesis).