Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci i dorosłych

Prezentujemy kluczowe zagadnienia związane z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Opisujemy przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej, a także jej objawy.

Poznaj ćwiczenia na integrację sensoryczną.
 

Czym jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna co to jest? Integracja sensoryczna jest złożonym procesem neurofizjologicznym, który odgrywa fundamentalną rolę w organizacji bodźców sensorycznych docierających zarówno z otoczenia, jak i z wnętrza organizmu. Polega na porządkowaniu, selekcjonowaniu oraz scalaniu informacji zmysłowych, takich jak dotyk, równowaga czy propriocepcja (czucie głębokie), w sposób umożliwiający ich efektywne wykorzystanie. Proces ten stanowi podstawę dla celowego działania, umożliwiając jednostce skuteczne reagowanie na bodźce i adaptowanie się do wymagań środowiska.
 

Przetwarzanie bodźców sensorycznych odbywa się podświadomie, a efektem tego procesu jest tworzenie spójnych wyobrażeń, które pozwalają na organizowanie zachowań i przyswajanie wiedzy. Jak zauważają Godwin Emmons i McKendry Anderson (2007), gdy informacje zmysłowe są właściwie przetwarzane, umożliwiają podejmowanie odpowiednich decyzji oraz skuteczne działanie w środowisku społecznym. W przeciwnym razie, jeśli proces ten zostaje zaburzony, mówimy o zaburzeniach integracji sensorycznej. Objawiają się one chaotycznym zachowaniem, trudnościami w koncentracji, a nawet problemami emocjonalnymi.

Dzięki niej proces adaptacji i uczenia się staje się bardziej efektywny, a jednostka zdobywa nowe umiejętności w sposób naturalny i twórczy. Integracja sensoryczna wpływa na zdolność jednostki do efektywnego działania w otoczeniu, a także na jej rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny. Zakłócenia w tym procesie mogą prowadzić do problemów w funkcjonowaniu społecznym oraz edukacyjnym, niezależnie od poziomu inteligencji czy wrażliwości jednostki. Dlatego też istotne jest zrozumienie, jak ważny wpływ ma integracja sensoryczna na całokształt funkcjonowania człowieka.

Czym charakteryzują się zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci i dorosłych?

 

Integracja sensoryczna co to jest? To proces, w którym nasz układ nerwowy odbiera, przetwarza i interpretuje bodźce z otoczenia oraz z wnętrza ciała. Dzięki niej jesteśmy w stanie reagować na dźwięki, dotyk, zapach czy ruch w sposób adekwatny do sytuacji. Jednak nie zawsze działa ona bez zarzutu. Zaburzenia SI (Sensory Integration) pojawiają się, gdy mózg nie przetwarza tych bodźców prawidłowo, co skutkuje nietypowymi reakcjami, trudnościami w codziennym funkcjonowaniu, a czasem nawet problemami emocjonalnymi.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego możemy podzielić na różne grupy. Obecnie rozróżnia się trzy kategorie zaburzeń sensorycznych:

Zaburzenia modulacji sensorycznej – obejmują nadwrażliwość, podwrażliwość oraz poszukiwanie sensoryczne. Dzieci i dorośli z nadwrażliwością reagują zbyt intensywnie na bodźce, co może objawiać się np. nietolerancją hałasu czy dotyku. Natomiast osoby z podwrażliwością często potrzebują silniejszych bodźców, by je zauważyć. Z kolei poszukiwanie sensoryczne to nieustanna potrzeba intensywnych doznań, np. ciągłego ruchu.

Zaburzenia różnicowania sensorycznego – występują, gdy mózg ma trudności z analizowaniem i rozpoznawaniem bodźców. Skutkuje to np. problemami z rozróżnianiem faktur, dźwięków czy siły nacisku.

Zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym – dotyczą problemów z planowaniem i wykonywaniem ruchów, takich jak trudności z ubieraniem się, rysowaniem czy nawet utrzymaniem równowagi.

Czy wiesz, że około 15% populacji może mieć różne formy zaburzeń sensorycznych? W dzieciństwie często mylnie diagnozowane są jako nieśmiałość, nadpobudliwość lub niegrzeczność. Tymczasem wczesna terapia pomaga zminimalizować objawy, a często je wyeliminować. Warto zaznaczyć, że problemy sensoryczne dotyczą przede wszystkich bodźców czuciowych (tzn. czucie głębokie czy dotyk) oraz bodźców słuchowych, smakowych, wzrokowych i węchowych. 

 

Zaburzenia sensoryczne u dzieci mogą prowadzić do trudności w codziennym funkcjonowaniu, takich jak nadwrażliwość na dźwięki czy dotyk. Zaburzenia integracji sensorycznej objawy często obejmują trudności z koordynacją, nadmierną reakcję na bodźce lub unikanie niektórych zmysłowych doświadczeń. Objawy dysfunkcji sensorycznej mogą obejmować również opóźnienia w rozwoju motorycznym lub trudności z koncentracją. Diagnoza integracji sensorycznej jest kluczowa, aby dokładnie określić, które zmysły wymagają wsparcia i jakie ćwiczenia będą najbardziej skuteczne w terapii.

Zaburzenia sensoryczne - przyczyny

 

Występowanie zaburzeń integracji sensorycznej może wynikać z różnorodnych czynników, a ich dokładne przyczyny nie zawsze są w pełni poznane. W przypadku wielu dzieci dysfunkcja integracji sensorycznej ma swoje źródło w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub w pierwszych latach życia.

Skąd się biorą zaburzenia integracji sensorycznej? Jedną z istotnych przyczyn zaburzeń integracji sensorycznej są czynniki prenatalne, takie jak narażenie na substancje szkodliwe (alkohol, nikotyna, leki) oraz choroby zakaźne matki w czasie ciąży. Takie okoliczności mogą wpłynąć na rozwój układu nerwowego dziecka i prowadzić do zaburzeń przetwarzania sensorycznego. Również problemy okołoporodowe, takie jak wcześniactwo, niedotlenienie czy przedłużający się poród, mogą zwiększać ryzyko powstania zaburzeń.

Przyczyny zaburzeń integracji obejmują także podłoże genetyczne. Obserwuje się, że w rodzinach, gdzie jedno dziecko wykazuje objawy, inne dzieci z rodzeństwa również mogą mieć trudności związane z dysfunkcją integracji sensorycznej.
Nie można zapomnieć o czynnikach środowiskowych, które wpływają na rozwój dzieci po narodzinach. Niedostateczna stymulacja sensoryczna, przemoc w otoczeniu czy brak odpowiednich doświadczeń rozwojowych mogą prowadzić do zaburzeń ruchowych oraz zaburzeń koncentracji uwagi, które często towarzyszą zaburzeniom sensorycznym.

Zaburzenia integracji sensorycznej (SI) to trudności w prawidłowym odbieraniu, przetwarzaniu i reagowaniu na bodźce zmysłowe, takie jak dźwięk, dotyk czy ruch. Mogą one dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, choć objawy dysfunkcji sensorycznej często pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie. Problemy te mogą wpływać na codzienne funkcjonowanie, prowadząc do trudności w szkole, w kontaktach z rówieśnikami, a nawet w życiu zawodowym.

Pierwsze objawy zaburzeń sensorycznych mogą być widoczne już u niemowląt. Należą do nich:

• nadmierna płaczliwość,
• trudności w zasypianiu,
• problemy ze ssaniem pokarmu,
• niechęć do zabiegów pielęgnacyjnych, takich jak obcinanie włosów czy paznokci.

U dzieci dwu- i trzyletnich zaburzenia sensoryczne mogą objawiać się ograniczonym repertuarem żywieniowym, nietolerancją określonych tekstur, nadwrażliwością na dźwięki lub światło. W przypadku starszych dzieci wyraźne symptomy pojawiają się najczęściej w szkole, gdy trudności w przetwarzaniu bodźców wpływają na koncentrację, koordynację ruchową czy relacje społeczne.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci i dorosłych

Typowe objawy zaburzeń sensorycznych obejmują:

1. Nadwrażliwość na bodźce – dzieci mogą unikać dotyku, narzekać na hałas, odczuwać dyskomfort związany z ubraniami (np. metkami, szorstkimi tkaninami).
2. Podwrażliwość sensoryczna – takie dzieci często dotykają przedmiotów, wkładają je do ust, poszukują intensywnych bodźców, jak skakanie z dużych wysokości.
3. Problemy z koordynacją – objawiające się potykaniem, trudnościami w wykonywaniu ćwiczeń fizycznych czy spisywaniu informacji z tablicy.
4. Zaburzenia modulacji sensorycznej – skrajne reakcje emocjonalne, ospałość lub przeciwnie – nadmierna aktywność.
5. Trudności w planowaniu ruchu (praksji) – problem z zapinaniem guzików, wiązaniem butów, grą w piłkę.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego u dzieci z autyzmem są częstym zjawiskiem. Charakteryzują się one zarówno nadwrażliwością, jak i podwrażliwością na różnorodne bodźce. Dzieci autystyczne mogą unikać bodźców zmysłowych, takich jak dźwięki lub dotyk, lub intensywnie ich poszukiwać. Zaburzenia dzieci autystycznych często wpływają na ich zdolność do nawiązywania relacji i przyswajania nowych umiejętności.

Rodzice często mają trudności z rozróżnieniem objawów zaburzeń integracji sensorycznej i autyzmu, ponieważ są one bardzo podobne. Zaburzenia różnicowania sensorycznego, takie jak nadwrażliwość na bodźce czy trudności z koncentracją, często towarzyszą zaburzeniom dzieci autystycznych, ale nie zawsze oznaczają autyzm. Różnica polega na tym, że SI dotyczy głównie przetwarzania bodźców, podczas gdy autyzm obejmuje też deficyty w komunikacji i sztywne wzorce zachowań.

Czy zaburzenia sensoryczne są uleczalne? To pytanie nurtuje wielu rodziców. Odpowiedź brzmi: tak, ale pod pewnymi warunkami. Terapia integracji sensorycznej jest najbardziej efektywna, gdy rozpoczęta zostanie w młodym wieku, najlepiej przed 12. rokiem życia, kiedy plastyczność mózgu jest największa. W przypadku dorosłych możliwe jest łagodzenie objawów, jednak zmiany zachodzą wolniej.

 

Niepodjęcie terapii w odpowiednim momencie może prowadzić do nasilenia trudności. Integracja sensoryczna wpływa nie tylko na funkcjonowanie w dzieciństwie, ale także na późniejsze życie. Im wcześniej zostaną podjęte działania, tym większe szanse na redukcję objawów i pełne wykorzystanie potencjału dziecka.

Warto pamiętać, że każde zachowanie dziecka ma swoje źródło, a zrozumienie jego potrzeb sensorycznych jest kluczem do efektywnego wsparcia.

Terapia integracji sensorycznej

Terapia integracji sensorycznej to metoda wspierająca prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, pozwalająca lepiej przetwarzać bodźce zmysłowe. Zarówno dzieci, jak i dorośli zmagający się z różnymi trudnościami, mogą skorzystać z tej formy pomocy. Proces terapii dostosowany jest do indywidualnych potrzeb i diagnozy. Terapeuta integracji sensorycznej tworzy terapię, która pomaga w regulacji i przetwarzaniu bodźców sensorycznych oraz ich integracji z innymi układami.

Terapia u dzieci

Integracja sensoryczna dziecka jest kluczowa dla jego rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego. Zaburzenia sensoryczne u dzieci mogą objawiać się w różnorodny sposób – jako nadwrażliwość sensoryczna, gdzie dziecko reaguje nadmiernie na bodźce, lub niedowrażliwość, gdy potrzebuje silniejszych bodźców, by je dostrzec. Do najczęstszych zaburzeń integracji należą trudności w koordynacji ruchowej, równowadze oraz w rozpoznawaniu bodźców słuchowych, wzrokowych czy dotykowych.
 

Czy zaburzenia integracji sensorycznej mijają? Część trudności może ulec zmniejszeniu dzięki terapii, jednak ich całkowite wyeliminowanie zależy od wielu czynników, takich jak stopień zaawansowania problemu czy wiek dziecka w momencie rozpoczęcia terapii.

Terapia u nastolatków

Zaburzenia integracji sensorycznej u nastolatków mogą wpływać na funkcjonowanie w szkole, relacje z rówieśnikami i radzenie sobie ze stresem. W okresie dojrzewania mogą się nasilać niektóre problemy związane z przetwarzaniem bodźców, co wymaga specjalistycznego podejścia. Terapia w tym wieku koncentruje się na poprawie koordynacji, równowagi oraz zdolności do koncentracji.

Terapia u dorosłych

Zaburzenia sensoryczne nie są wyłącznie problemem dzieci. Terapia integracji sensorycznej może przynieść korzyści również dorosłym, którzy zmagają się z trudnościami w przetwarzaniu bodźców. Po diagnozie zaburzeń sensorycznych, terapia pomaga w zrozumieniu, w jakich kategoriach zaburzeń sensorycznych występują problemy – czy są to trudności związane z nadwrażliwością sensoryczną, niedowrażliwością, czy zaburzeniami w integracji wielozmysłowej.
Dorosłym terapia pozwala lepiej radzić sobie w sytuacjach codziennych, np. w pracy lub w innych miejscach pełnych bodźców. Stymulacja układu nerwowego pomaga im zyskać większą kontrolę nad reakcjami i poprawić jakość życia.

Klucz do skutecznej terapii

Systematyczna terapia integracji sensorycznej i odpowiednio dobrane metody terapeutyczne są niezbędne dla poprawy funkcjonowania zarówno dzieci, jak i dorosłych. Wczesna diagnoza zaburzeń sensorycznych oraz specjalistyczne leczenie zaburzeń integracji mogą znacząco zmniejszyć trudności. Sensoryka, będąc ważnym elementem funkcjonowania, pozwala lepiej odnaleźć się w otoczeniu i skuteczniej radzić sobie z wyzwaniami codziennego życia.

Integracja sensoryczna ćwiczenia

Ćwiczenia integracji sensorycznej są skuteczną metodą wspierania osób z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Główne cele ćwiczeń to poprawa świadomości ciała, koordynacji, równowagi, a także stymulowanie zmysłów.
U dzieci, regularne ćwiczenia integracji sensorycznej pomagają w rozwoju motoryki, koncentracji i reagowaniu na bodźce z otoczenia. Dzieci z zaburzeniami sensorycznymi mogą mieć trudności z reagowaniem na bodźce dotykowe, wzrokowe czy słuchowe. Najczęstsze zaburzenia integracji sensorycznej obejmują nadwrażliwość i niedowrażliwość, które wymagają dostosowanych ćwiczeń. Takie aktywności jak skakanie na piłce, zabawy dotykowe lub muzyczne, poprawiają zdolność przetwarzania informacji z różnych zmysłów.

Pamiętaj, że efektywność ćwiczeń zależy od indywidualnych potrzeb i postępów, dlatego ważne jest, by terapia była systematyczna i dostosowana do poziomu trudności. A kluczowe jest właściwe rozpoznanie. Dlatego jeżeli potrzebujesz wsparcia, szukasz odpowiedzi na doświadczane trudności dziecka, czy chcesz dowiedzieć się w jaki sposób przebiega diagnoza i terapia problemów sensorycznych to zachęcamy do umówienia konsultacji rodzicielskiej u psychologa dziecięcego.

 

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Cygan, B. (2018). Uwarunkowania zaburzeń integracji sensorycznej u dziecka i ich objawy. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 567, 11-19.

Wiśniewska, M. (2012). Diagnostyka zaburzeń procesów integracji sensorycznej u małych dzieci. Pediatria Polska, 87(3), 278-285.

Białas-Paluch, K. (2017). Zaburzenia praksji u dzieci ze spektrum autyzmu w świetle teorii integracji sensorycznej. Człowiek–Niepełnosprawność–Społeczeństwo, 1(35), 75-95.