Syndrom sztokholmski - objawy i leczenie przywiązania do oprawcy

Na czym polega syndrom sztokholsmki i w jaki sposób zaburzenie to rozpoznać?

Poznaj czynniki ryzyka odpowiedzialne za wystąpienie syndromu sztokholmskiego, a także charakterystykę ofiar i sprawców.

W jaki sposób wyleczyć syndrom sztokholmski i pomóc ofierze?

Spis treści:

Uzależnienie od oprawcy - co oznacza syndrom sztokholmski?

Toksyczna relacja, oparta na przemocy domowej, niekiedy może spowodować szkodliwe uzależnienie od oprawcy oraz nieuzasadnione odczuwanie empatii wobec niego. W takim przypadku można mówić o syndromie sztokholmskim.

Syndrom sztokholmski – co to za zjawisko? Syndrom sztokholmski to zjawisko psychologiczne, w którym ofiara przemocy fizycznej i/lub psychicznej posiada wobec swojego oprawcy pozytywne uczucia, takie jak współczucie, lojalność czy przywiązanie. Syndrom ten stanowi pewnego rodzaju reakcję obronną, która pomaga ofierze w poradzeniu sobie z trudną, często traumatyczną sytuacją.

Jak rozpoznać syndrom sztokholmski? Jakie strategie obronne są charakterystyczne dla ofiary przemocy? Można wyróżnić pewne mechanizmy syndromu sztokholmskiego, które mają za zadanie chronić ofiarę przed dostrzeżeniem swojego prawdziwego cierpienia:

pełna koncentracja na bieżących wydarzeniach, rozwiązywanie jedynie aktualnych problemów, nieumiejętność planowania i wyznaczania celów na dalszą perspektywę czasową;
brak umiejętności do przypomnienia sobie swojego dawnego, przystosowawczego funkcjonowania;
ograniczenie wszelkich kontaktów z innymi, wycofywanie się nawet z bliskich relacji;
pozorne przystosowanie się do reguł narzuconych przez oprawcę, także tych upokarzających, krzywdzących;
osoby stosujące przemoc są usprawiedliwiane przez ofiary syndromu sztokholmskiego;
próba dostrzeżenia pozytywnych stron aktualnej sytuacji życiowej, niezwracanie uwagi na poniesione straty, obecne cierpienie;
rzeczywiste sytuacje ofiary są nieakceptowane, zamiast tego następuje oddanie się fantazji, odrealnieniu;
infantylizacja zachowania, objawiająca się przesadnym demonstrowaniem całkowitego podporządkowania oprawcy oraz poszukiwaniem u niego akceptacji.

czynniki ryzyka wystąpienia syndromu sztokholmskiego

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia syndromu sztokholmskiego? Do czynników ryzyka można zaliczyć:

pozbawienie ofiary możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym,
całkowita zależność od poczynań sprawcy,
rzeczywiste zagrożenie życia ofiary,
uprzejme zachowanie sprawcy w pewnych momentach.

Jakie mogą być przykłady wystąpienia syndromu sztokholmskiego? Syndrom sztokholmski, przykłady historii ofiar:

Natascha Kampusch została porwana w wieku 10 lat przez mężczyznę, który przez 8 lat stosował wobec niej przemoc, głównie wykorzystując seksualnie. Natascha Kampusch nigdy nie przyznała się do doświadczenia syndromu sztokholmskiego.
Colleen Stan jest znana jako “dziewczyna w pudełku”, ponieważ przez 7 lat jej oprawca głównie przetrzymywał ją w drewnianej skrzyni. Jednymi z niewielu momentów, w których kobieta mogła wyjść na zewnątrz, to były sytuacje, w których oprawca stosował wobec niej przemoc seksualną. Historia syndromu sztokholmskiego u Colleen dogłębnie zszokowała społeczeństwo.
Patty Hearst, jako 20-letnia kobieta, została porwana przez pewną grupę rewolucyjną, do której następnie dołączyła jako członkini. Początkowo Patty Hearst zaprzeczyła posiadaniu syndromu sztokholmskiego, jednak po dokonaniu grupowej zbrodni i aresztowaniu, zmieniła postrzeganie własnego stanu psychicznego.

Ofiary syndromu sztokholmskiego - charakterystyka

Jakie są przejawy wystąpienia syndromu sztokholmskiego u danej osoby? Po czym poznać ofiary syndromu sztokholmskiego? Syndrom sztokholmski najczęściej dotyczy ofiar porwań, przemocy domowej oraz innych form brutalnego traktowania. Ofiary syndromu sztokholmskiego odczuwają wobec swojego oprawcy pozytywne odczucia, aby podświadomie móc poradzić sobie z wewnętrznie przeżywanym poczuciem zagrożenia.

Jak może wyglądać syndrom sztokholmski w rodzinie? Przemoc występująca w rodzinie najczęściej dotyczy kobiet oraz dzieci, ponieważ w zdecydowanej większości przypadków stanowią one grupę osób słabszych fizycznie. Syndrom sztokholmski u dzieci zazwyczaj odnosi się do rodziców, którzy przejawiają krzywdzące wobec nich zachowania. Możliwy jest również syndrom sztokholmski w małżeństwie, który nie tylko oddziałuje negatywnie na ofiarę przemocy, ale także na najbliższych członków rodziny, świadomych występowania problemu.

Czy syndrom sztokholmski w pracy może mieć miejsce? Tak, syndrom sztokholmski może wystąpić także w pracy i dotyczy takiej sytuacji, w której pracownik usprawiedliwia szkodliwe zachowania swojego pracodawcy/ współpracowników oraz nie dąży do zmiany swojego położenia. Do rodzajów przemocy w pracy można zaliczyć: manipulacje emocjonalną, mobbing, zależność zawodową od pracodawcy.

Na czym polega syndrom ofiary? Syndrom ofiary polega na przyjmowaniu biernej postawy wobec trudnej, kryzysowej sytuacji, przy jednoczesnym obwinianiu innych za doświadczaną krzywdę. Ofiara zaczyna akceptować swoje położenie, ponieważ uważa, że nie jest w stanie jego zmienić. Myśli oraz zachowania ofiary charakteryzuje poczucie bezsilności, brak poczucia własnej sprawczości, a także poczucie bycia skrzywdzonym.

Czy syndrom ofiary jest tożsamy z syndromem sztokholmskim? Należy pamiętać, że syndrom ofiary i syndrom sztokholmski to dwa różne zjawiska, choć co prawda mogą wystąpić w podobnych kontekstach sytuacyjnych.

Syndrom sztokholmski - przyczyny

Syndrom sztokholmski to zachowanie nieświadome, które stanowi pewnego rodzaju mechanizm obronny. Dzięki niemu ofiara przemocy może po części odnaleźć sens swojego cierpienia oraz jakoś go usprawiedliwić. Ponadto ofiara podświadomie może liczyć na to, że jest w stanie przeżyć spotykające ją traumatyczne zdarzenia, poprzez bycie podporządkowaną oraz posłuszną swojemu oprawcy.

Jakie mogą być przyczyny rozwoju syndromu sztokholmskiego u ofiar przemocy? Do ważnych przyczyn można zaliczyć całkowitą izolację ofiary od świata zewnętrznego. Poprzez odcięcie ofiary od jej rodziny, przyjaciół czy znajomych, oprawca może przedstawiać fałszywy obraz rzeczywistości oraz kreować siebie jako cudownego zbawcę, mogącego przerwać zadawane cierpienie.

Czy syndrom sztokholmski może wystąpić w rodzinie?

Syndrom sztokholmski w rodzinie to jeden z najczęściej występujących schematów. Powszechnie spotyka się syndrom sztokholmski w małżeństwie, który znacząco destabilizuje funkcjonowanie rodziny. Niestety z powodu długotrwałej, stosunkowo bliskiej więzi z oprawcą, ofierze może być trudno uwolnić się spod jego wpływu. Co więcej, ofiara może odczuwać fałszywe poczucie bezpieczeństwa, spowodowane stałością oraz przewidywalnością przemocowych zachowań dokonywanych przez oprawcę.

Dlaczego ofiara wraca do oprawcy? Zazwyczaj ofiara pragnie pozostać przy oprawcy bądź do niego wrócić, ze względu na zniekształcone postrzeganie otaczającej ją rzeczywistości. Osoba doznająca może wierzyć w to, że jedynie przy sprawcy przemocy może czuć się bezpiecznie i on jako jedyny się o nią troszczy. Świat zewnętrzny zdaje się być dla ofiary zagrażający i nieakceptujący, dlatego nie ma ona potrzeby zwracać się ku niemu po pomoc.

Czy syndrom sztokholmski to jest to samo, co syndrom bitej kobiety? Syndrom sztokholmski oraz syndrom bitej kobiety są dwoma odmiennymi zjawiskami. Oba syndromy posiadają ze sobą punkty wspólne, jednak dzielą je znaczące różnice:

w syndromie bitej kobiety nie dochodzi do identyfikowania się ze sprawcą przemocy,
syndrom sztokholmski głównie rozwija się w przypadku bycia ofiarą poważnych przestępstw (jak np. bycie w niewoli), natomiast syndrom bitej kobiety wynika z długotrwałej przemocy domowej,
osoba z syndromem sztokholmskim najczęściej jest całkowicie odizolowana od świata zewnętrznego, czego nie można zauważyć w syndromie bitej kobiety.

Syndrom sztokholmski - objawy

Jak rozpoznać syndrom sztokholmski u ofiary? Istnieją pewne objawy, które są wspólne dla większości ofiar syndromu sztokholmskiego. W wyniku traumatycznych zdarzeń osoba wykształca pewien zestaw przekonań oraz zachowań, które mają uchronić ofiarę przed doznaniem krzywdy.

Syndrom sztokholmski – objawy występujące u ofiary:

współczucie wobec sprawcy przemocy,
minimalizowanie zachowań, które mogłyby rozdrażnić oprawcę,
irracjonalna wiara w pozytywną przemianę oprawcy,
niechęć do sięgnięcia po pomoc ze strony innych,
poczucie izolacji,
poczucie lęku i zagrożenia,
silny lęk przed zmianą swojej sytuacji,
poczucie bezradności, beznadziejności,
niskie poczucie koherencji,
skłonności autodestrukcyjne (np. obwinianie siebie),
niskie poczucie własnej wartości.

Syndrom sztokholmski, objawy oprawcy – jakie zachowania sprawcy przemocy mogą spowodować, że ofiara rozwinie syndrom sztokholmski? Wskazuje się na dwa istotne działania oprawcy, które oddziałują na ofiarę, wytwarzając u niej syndrom sztokholmski: izolowanie osoby od świata zewnętrznego, przeplatanie zachowań przemocowych z uprzejmym traktowaniem ofiary.

Jak wygląda syndrom sztokholmski po rozstaniu z oprawcą? Zachowania ofiary charakteryzuje brak ufności wobec swojego najbliższego otoczenia. Można również zauważyć znaczące zatracenie własnej tożsamości. Po doświadczeniu traumatycznych zdarzeń dana osoba może mieć ogromną trudność, by powrócić do swojego dawnego funkcjonowania. Po rozstaniu z oprawcą, najgorszym możliwym scenariuszem zdaje się być patologiczna miłość do oprawcy, która może motywować ofiarę do wznowienia z nim kontaktu oraz kontynuowania toksycznej relacji.

Syndrom sztokholmski w związku

Jak objawia się syndrom sztokholmski w związku? Opiera się na zasadzie lojalności, co niestety jest szczególnie zauważalne w przypadku przemocy w małżeństwie. Oprawca manipuluje swoim partnerem/partnerką poprzez wzbudzanie w nim współczucia oraz poczucia winy za chęć zerwania relacji.

Syndrom sztokholmski w związku charakteryzuje się tym, że sprawca przemocy może także wmawiać swojej ofierze, że jedynie dzięki podtrzymaniu związku, jest możliwość odczuwania poczucia bezpieczeństwa. Z powodu wszystkich zastosowanych przez oprawcę manipulacji, ofiara postępuje zgodnie z jego wymaganiami oraz całkowicie podporządkowuje swoje zachowanie jego potrzebom.

leczenie syndromu sztokholmskiego

Jak wyleczyć syndrom sztokholmski?

Syndrom sztokholmski, leczenie – jak powinno wyglądać? Leczenie ofiary syndromu sztokholmskiego na początku powinno opierać się na obdukcji osoby poszkodowanej oraz na przeprowadzeniu z nią rozmowy dotyczącej tego, jakie wydarzenia miały miejsce w jej życiu przez ostatni czas. Ważne jest, aby podczas wywiadu zachować względny spokój oraz okazać empatię, współczucie ofierze.

Ofiary syndromu sztokholmskiego – jak im pomóc? Terapia ofiar syndromu sztokholmskiego powinna opierać się na wieloletniej psychoterapii, która pomoże osobie przepracować traumę, jak i jej wielowymiarowe skutki. Obniżone poczucie własnej wartości czy paraliżujące poczucie winy to tylko jedne z licznych skutków syndromu sztokholmskiego. Jest niezmiernie ważne, aby wszystkie doświadczenia przepracować podczas sesji terapeutycznych. Z kolei bliskie otoczenie ofiary powinno zapewnić jej jak najbardziej profesjonalną pomoc i wsparcie w trudnych dla niej chwilach.

Syndrom sztokholmski – jak leczyć sprawców przemocy? Oprócz ofiar, pomocą psychologiczną i medyczną powinni być także objęci sprawcy przemocy. Przed podjęciem jakichkolwiek czynności prawnych, należy zdiagnozować oprawcę pod kątem ewentualnych chorób, takich jak: choroby psychiczne, padaczka skroniowa, organiczne uszkodzenia mózgu, uzależnienie od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

Wspomniane schorzenia mogą wiązać się z nasileniem agresywnych zachowań, tak więc w pierwszej kolejności powinno zadbać się o ich wyleczenie, aby nie doprowadzić do ewentualnego, przyszłego aktu przemocy.

Terapia ofiar syndromu sztokholmskiego

Syndrom sztokholmski – co to oznacza dla pacjenta? Wpływ syndromu sztokholmskiego na zdrowie psychiczne jest znaczący dla ofiary, ponieważ prowadzi do obniżonego poczucia własnej wartości, przejawiania zachowań autodestrukcyjnych czy niechęci do kontaktów interpersonalnych.

Jak pomóc ofierze przemocy poprzez psychoterapię? Terapia ofiar syndromu sztokholmskiego powinna opierać się na długotrwałej współpracy między psychoterapeutą a pacjentem. Początkową, podstawową formą pomocy jest odnowienie poczucia bezpieczeństwa u osoby poszkodowanej, co może nastąpić dzięki trzem etapom:

nazwanie problemu oraz szczegółowe jego omówienie: pacjent jest w stanie dowiedzieć się, na czym dokładnie polega syndrom sztokholmski, u kogo może wystąpić, a także jakie dramatyczne skutki pociąga za sobą,
odzyskanie poczucia kontroli przez ofiarę: osoba poszkodowana ma możliwość zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb, w tym otrzymania pomocy medycznej czy bycia wspieranym przez otoczenie,
stworzenie bezpiecznego otoczenia: niezwłocznie po rozpoznaniu ofiary przemocy, należy przekonać ją do skorzystania z pobytu w miejscu, w którym będzie mogła poczuć się w pełni bezpiecznie. Niestety istnieje spora szansa, że osoba poszkodowana będzie przestraszona i będzie chciała wrócić do zagrażającego, lecz znanego środowiska. W takim przypadku kluczową rolę odgrywa rodzina oraz najbliżsi znajomi ofiary, których wsparcie może skłonić osobę do sięgnięcia po pomoc.

Syndrom sztokholmski to mechanizm obronny, który w późniejszym czasie znacząco przyczynia się do odczuwania krzywdy przez ofiarę przemocy. Istotny element pomocy osobie poszkodowanej stanowi długotrwała psychoterapia, która z czasem może pozwolić ofierze na powrót do adaptacyjnego funkcjonowania psychicznego oraz społecznego. W Twój Psycholog Online możesz skorzystać z psychoterapii online, a my pomożemy dobrać Ci odpowiedniego specjalistę.

ZAREZERWUJ WIZYTĘ

Bibliografia

Dubiel, E. (2014). Psychospołeczne funkcjonowanie ofiar przemocy domowej. „REAGUJ! NIE TOLERUJ!” – WYBRANE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA, 108-120.
Grygorczuk, A., Dzierżanowski, K., Kiluk, T. (2009). Mechanizmy psychologiczne występujące w relacji ofiara–sprawca przemocy. Psychiatria, 6(2), 61-65.